Page 81 - Voorwerk.indd

Wat in Nederland wel veel voorkwam, was dat aan Joden een aantal minder prettige
eigenschappen werd toegeschreven, zoals een zekere gehaaidheid, schraapzucht en
lawaaierigheid. Je moest je vingers altijd natellen als je hen een hand had gegeven. En
ze schoven elkaar de bal toe en bevoordeelden elkaar. Die eigenschappen werden aan
hen als ‘ras’ toegeschreven’, maar dan niet ras in biologische zin zoals de nazi’s dat
omschreven, maar als een bevolkingsgroep die historisch altijd een eenheid had ge-
vormd en in de loop van de tijd deze eigenschappen had ontwikkeld. Deze vooroorde-
len kwamen niet in specifieke kringen voor, maar werden breed gedeeld. Dat was overal
in Europa het geval, maar in Nederland wat milder en meer onderhuids. De komst van
de vele joodse vluchtelingen uit Duitsland in de jaren 1930 maakte het er niet beter op.

Religieus antisemitisme
Religieus antisemitisme bestond ook. Omdat Gennep grotendeels katholiek was
en de clerus er grote invloed had, moeten we hierop nader ingaan.

Er waren twee punten waarop katholiek antisemitisme zich richtte. Om te beginnen
het eeuwenoude christelijke anti-judaïsme, het verwijt dat de Joden Christus, de zoon
van God, hadden vermoord en zijn bloed over zich af hadden geroepen. Het verbond
dat God met hen had gesloten, hadden ze daarmee verbroken. Dit verwijt werd bij ge-
legenheid, ook in de katholieke liturgie, in de twintigste eeuw nog steeds geuit. Er zijn
verhalen dat ook in Gennep vanaf de kansel wel eens in dergelijke termen is gesproken.
Het lijkt erop dat dit anti-judaïsme in de jaren dertig minder werd, maar soms stak het
toch weer de kop op.
Onder de christenen die zo dachten bestond er maar één oplossing voor het ‘Jood-
se probleem’, namelijk dat ze zich bekeerden. Daaraan werd overigens, anders dan in
protestante kring, door katholieken niet actief gewerkt.

De bekering van de Joden nam wel een opmerkelijke plaats in in de jeugdliteratuur,
zowel bij de katholieken als protestanten. In Levi’s eerste kerstfeest. Jeugdverhalen

over Jodenbekering 1792-2015 toont Ewoud Sanders aan, dat jeugdboeken en -
tijdschriften uit die periode vaak een negatief, ja zelfs afschrikwekkend beeld geven
van de ouders en andere familieleden van joodse kinderen die christen wilden
worden. In de jaren twintig kwamen in katholieke jeugdbladen, die ook in Gennep
werden verspreid, nog wel de bekende verhalen over rituele kindermoorden voor.
Enkele decennia daarvoor was in het nabij Gennep gelegen Xanten nog een joodse
slager hiervoor strafrechtelijk vervolgd op basis van valse aantijgingen.

Het tweede punt betrof de geseculariseerde Joden, die met hun invloed op sociaal en
cultureel terrein maatschappij-ontwrichtend zouden zijn. Zij werden gezien als de be-
lichaming van de door de katholieke leiders zo verafschuwde moderniteit op verschil-
lend gebied: industrialisatie, kapitalisme, socialisme, neomalthusianisme (geboorte-
beperking) en vooral culturele decadentie. Joden hadden te veel invloed in de pers, de

80 | E N T OE N W A R E N Z E W E G | JO DE NVE R V OL G I NG I N E E N N OO R D-L I M B U R GS S T ADJ E |

Hfdst-2.indd 80 21-10-18 17:21