Wiel van Dinter vertelt het nog onbekende verhaal van de Gennepenaren, die na de evacutie van oktober 1944n illegaal in Gennep achter bleven.

Na Market Garden
Toen de Operatie Market Garden (17-25 sept. 1944) stagneerde en tenslotte mislukte, bleven de in Groesbeek gelande para-troepen in Mook en op de Plasmolense heuvels liggen. Vanaf Middelaar en Milsbeek zuidwaarts bleef de oostzijde van de Maas een door het Duitse leger beheerst gebied. Het topje van Limburg kwam sindsdien onder Brits artillerievuur te liggen. De Duitse legereenheden én de weerloze burgerbevolking moesten zich dag en nacht schuilhouden.

Personeel?
De algemene stemming onder de bevolking is dan: zo lang mogelijk hier blijven, want de Tommie kan morgen binnentrekken. Maar in het weekend voor 15 oktober wordt Heijen gedwongen te vertrekken; velen trekken naar Gennep. De Heijenseweg moet ook ‘ruimen'. Velen daar worden voor de Duitsers plotseling zogenaamd ‘personeel' van het sanatorium ‘Zonlichtheide' (in de volksmond ‘de Nazorg'), dat niet weg hoeft. Een aantal van dit zogenaamd personeel vindt een veilige schuilplaats in een van de twee kelders beneden in de moutfabriek ‘Aurora'.

Vier gezinnen Enkele gezinnen van o.a. de Heijenseweg verlaten hun woning en vinden onderdak op de Spoorstraat in het klooster van de Paters van de H. Geest. Zij bergen 5 varkens, 4 geiten en een bokje (hun etensvoorraad!) in de stallen, die in de tuin achter het klooster staan. Maar 15 oktober moeten de huizen aan de Maaskant van heel Gennep evacueren. Het merendeel verhuist daarop naar de oostkant. Maar er is geen ontkomen aan: 16 oktober moet heel Gennep -behalve de twee sanatoria met hun ‘aanhang'- ontruimen. Het viertal gezinnen van het klooster besluit alsnog in Gennep te blijven en de komst van de bevrijders hier af te wachten. In de volgende twee bijdragen zullen we deze, vanaf dat moment illegale Gennepenaren, in hun belevenissen volgen.

11 mei 1945 keerden de Paters terug van hun evacuatie-adres, waarbij toen deze foto gemaakt is.

Burgers in Gennep
Na 16 oktober 1944 was met medeweten van de Duitsers alleen de burgerbevolking behorend bij de twee sanatoria nog aanwezig in Gennep. De wachtposten op de in-/uitvalswegen (Niersbrug, Picardie en Spoorwegovergang) controleerden de passanten. Bij ‘Maria Oord' verbleven de burgers in de omliggende huizen en in het zusterklooster. ‘Zonlichtheide' kon weinig burgers herbergen. Die betrokken lege woningen aan de Heijenseweg en de twee kelders in de moutfabriek ‘Aurora'.

Heuvelkelder
De vier gezinnen, die besloten hadden het bevel tot evacuatie te negeren, hadden een goede schuilplaats op het oog. Links in de Moutstraat lag een half verscholen kelder. Deze was al vóór de oorlog door de eigenaar van de Moutfabriek Fr. Beckers in de heuvelhelling uitgegraven en gemetseld. Deze grote ruimte werd door de familie gebruikt als voorraadkelder met aardappelen, fruit e.d. Een ideale verblijfruimte in deze oorlogsomstandigheden. Met bossen stro en uit verlaten woningen ‘georganiseerd' beddengoed waren er slaapplaatsen te creëren. Voor de Duitse soldaten van de artilleriestelling verderop waren zij ook bewoners van de fabriekskelders.

Loopplan
Deze burgergezinnen, vanaf nu illegaal in Gennep aanwezig, hadden nog één probleem op te lossen. Hoe namen ze de etensvoorraad (varkens, geiten) mee naar de kelder? Ze moesten de wachtpost bij de spoorwegovergang vermijden. Ze besloten ‘s nachts met zijn allen inclusief het vee het spoor halverwege de Maasbrug over te steken en dan in de Moutstraat uit te komen. Het vee zouden ze daar weer terugzetten in de stallen achter de verlaten huizen van de Heijenseweg.

de spoorwegovergang met de wachtpost van de Duitsers.

De oversteek
In de nacht van 16 op 17 oktober ging de groep van 21 door de achteruitgang van het patersklooster de grote tuin in. Varkens en geiten uit de stal aan een touw, het kleinste kind in de kinderwagen. Op weg naar de ‘heuvelkelder'. Om de wachtpost bij de overweg te ontwijken liepen ze behoedzaam en fluisterend tussen de verlaten huizen van het Voorhoevepark door naar het Spoorwegje richting Maasbrug. De ijzige oostenwind maakte de tocht niet makkelijk maar dreef het geluid van het gemekker richting Maas. Een van de grotere jongens droeg het bokje in zijn armen. Ze kwamen bij de plek waar ze de spoorbaan moesten oversteken. Met het hele repertoire aan standaardvloeken en emotionele uitbarstingen slaagden de mannen er in varkens en geiten tegen het schuine talud en over de naar de Maasbrug oplopende spoorrails heen te krijgen. De schildwacht bij de overweg had blijkbaar de luwte van wachtpost nr.49 opgezocht; vandaar dus geen reactie daarvandaan. Aan de andere kant van de spoordijk strompelde de karavaan tussen de struiken door naar het eind van de Moutstraat en bereikte eindelijk de kelder in de zandheuvel.

Levensonderhoud
De hele volgende dag had men nodig om zich in de ruime kelder te installeren voor vier gezinnen en twee onderduikers. Eten kon bereid worden in de woning van moutmeester R. verder op de Heijenseweg. Daar werd ook het meegesleepte vee gestald.
De grotere tieners moesten daarna dagelijks tijdens vuurpauzes de risicovolle weg naar bakker Jan Bernards in de Hei gaan. De drie tienerjongens kenden het heuvelachtig gebied achter de Heijenseweg als hun speelterrein in betere tijden. Verder in de week maakten ze kennis net de Duitse soldaten, die er bij hun gecamoufleerde geschutstelling lagen. De jongste soldaat was een jongen van 16 jaar. Die werd er regelmatig op uitgestuurd om in het ontruimde Gennep konijnen en kippen te vangen die daar los rondliepen. Want een militaire veldkeuken was er in Gennep niet. De hier gelegerde soldaten moesten maar in hun eigen voedsel voorzien.

November
De kruik gaat net zo lang te water tot ze breekt. Dit spreekwoord werd helaas van toepassing op de illegale kelderbewoners. Wekenlang vonden ze hun toevlucht in de voorraadkelder in de heuvelwand. De mannen hadden direct voor de ingang een dijkwand van zand opgeworpen zodat eventuele granaatscherven in de dijk smoorden. De hoge moutfabriek hield de koude noord- en oostenwind grotendeels tegen,; de massieve zanddijk voor de ingang deed de rest. Dik aangekleed was het in de kille novemberweken binnen goed uit te houden. Voor de in de buurt gelegerde militairen hoorden zij bij de burgers in de fabriekskelders. De verstandhouding met Duitsers was gemoedelijk. Er waren enkele soldaten bij uit de naburige Duitse grensstreek. Een van hen kwam wel eens kijken naar de jongste kelderbewoner, die nog in de kinderwagen lag.

Bezoek Tijdens de laatste week van november kwam een hoge Duitse Oberst-Artzt met zijn gevolg in een Rode Kruiswagen de twee sanatoria in Gennep bezoeken. Hij sprak met de woordvoerders van de instellingen, nam de precaire situatie ter plaatse in ogenschouw en gaf aan, dat onmiddellijke evacuatie geboden was. Daarna reed hij naar de moutfabriek voor een afsluitend gesprek met de daar verblijvende doktoren Bauer, Daan en Muller. Geagiteerd door de in Gennep aangetroffen crisistoestand verliet hij de fabriekskelders. Betrapt Toen hij in de auto wilde stappen zag hij in het schemerdonker twee mannen lopen. Het was spertijd (avondklok 20.00 uur). Hij sommeerde zijn adjudant de mannen aan te houden en bij hem te brengen. Uit het volgend gesprek bleek dat de mannen tot de illegale bewoners uit de dijkkelder behoorden. De Oberst reageerde ziedend, ook nog illegalen! Hij blafte de Gennepse Ortskommandant in zijn gevolg toe te controleren of de illegale groep om 21.00 uur vertrokken was. Donker of niet donker, onmiddellijk Gennep uit! Hij verwachtte morgen een bericht, dat ze uit Gennep vertrokken waren.

Op weg De 21 illegalen (vier gezinnen, waaronder 3 kleine kinderen en 2 onderduikers) moeten hals over kop 's avonds om 21.00 uur weg uit hun kelder. Twee slaperige kinderen aan moeders hand, het derde kindje in de kinderwagen. De donkere koude nacht in. Waarheen? Gennep is afgesloten, dus de andere kant op richting Heijen. Naar Afferden? Te gevaarlijk zo dicht langs de Maas. In Heijen dus maar de Hommersumseweg op. Hoe ver dan in de nacht? Ze besluiten op de Kamp bij een boer te vragen daar de nacht te mogen doorbrengen. Koud en verkleumd krijgen ze bij boer L. die nacht onderdak. Ze mogen zich warmen, krijgen warme melk en moutkoffie. En de boerin maakt voor de allerkleinste een flesje aangelengde melk klaar.

Beraad
De boer en de mannen overleggen waar de groep morgen heen zal trekken. Na enig beraad wordt men het eens: niet via Hommersum Duitsland in, maar over de Belt naar Siebengewald. De mensen daar zijn nog niet geëvacueerd. Wellicht kunnen ze daar blijven. Zijn ze gelukkig nog in Nederland.
De volgende morgen krijgen de Gennepenaren gebakken aardappelen met spek van de boerin. Daarna gaat men op pad, de grote jongens de kinderwagen duwend. Zon en wolken wisselen elkaar af; het is god zij dank droog. Na een poosje lopen slaan ze af naar de Belt. Het is een verlaten zandweg, die wel eindeloos lijkt met hier en daar in de verte een boerenhoeve. De weg is bedoeld voor grote karwielen; de kleine kinderwagenwieltjes rijden telkens vast in het losse zand.

De Belt De twee kleintjes klagen dat ze moe worden en mogen bij de mannen afwisselend op de schouders zitten. De drie tieners sleuren de kinderwagen mee. De moeder loopt ernaast om de zaak in de gaten te houden. Bij het huis op de Belt krijgen ze water en melk. En dan gaat de tocht verder. Eindelijk zien ze links in de verte de kerktoren van Siebengewald. Daar zullen ze proberen onderdak te krijgen. En dat lukt. De groep van 21 kan in de grote hooischuur van boer B. terecht en valt de dagen daarna uiteen op verschillende adressen in het dorp. Legaal Zo kwam de groep uit Gennep verjaagden eind november in het grensdorpje aan. Ze bleven daar tot begin januari 1945 en moesten toen met Siebengewald evacueren. Door Duitsland kwam men in Oost- en Noord-Nederland terecht. De laatsten vonden in het terpdorpje Hallum boven Leeuwarden hun eindbestemming. Daar werden de ‘zigeuners uit Limburg' gastvrij ontvangen. Ze leefden en werkten er bij de Friezen zonder oorlogsgeweld tot de capitulatie in mei 1945. In juli 1945 keerden zij in een uitgewoond, door Britse militairen bezet Gennep terug. Met een town-major als baas. Maar goddank weer legaal thuis.