De Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maarschappij: het begin

door
Wiel van Dinter

NOORD-BRABANTSCH-DUITSCHE SPOORWEG-MAATSCHAPPIJ
Van Project naar Spoorbedrijf
De jaren 1869 en 1870

VOORAF
Dit jaar worden de eerste manifestaties gehouden ter gelegenheid van het feit dat het spoor NBDS in onze regio kwam. Gennep e.o. zou het spoor gaan verwelkomen. Het zou echter nog tot 1873 duren alvorens de eerste trein reed.

Deskundigheid
Het particuliere duo (een notaris en een rechter) overschatte kennelijk hun kennis van zaken omtrent de aanleg van een spoorlijn met alles daar om heen. Ze omringden zich in de voorbereidingsfae niet met specialisten op financieel en bouwkundig gebied. Technische deskundigheid moest uit Engeland komen. Want de eerste Nederlandse trein reed pas 30 jaar eerder dan hun plannen (1839).

1867
Het duo trad met zijn plannen in 1867 naar buiten door een bericht in de Rotterdamse krant. Het was de tijd van grote politieke spanningen tussen Frankrijk en Pruissen. Die zouden escaleren in de oorlog van 1870-71. De beoogde spoorlijn van Boxtel naar Kleef, later Wesel, leidde tot concessie aanvragen in Den Haag en Berlijn. Uit Berlijn kwam vrij snel (in 1868) een voorlopige concessie; de definitieve zou pas na de oorlog komen! (1872)

Vertraging
De oorlog zorgde voor financiële spanningen op de beurzen en voorzichtigheid bij de geldbanken. Inwilliging in Den Haag van de aanvrage had veel voeten in de aarde en liep grote vertraging op . Door de politieke toestand was de minister van Oorlog tegen een grensopening naar Pruissen/Duisland. Hij ging tenslotte accoord, als de Maasbrug bij Gennep mijnkamers zou krijgen en kazematten aan de Oeffeltse Maasoever. (jan. 1869)

Zwaar weer
Het ‘Project NBDS' ging van start met een aantal enthousiaste leden. Maar zonder financieel deskundige en een specialist in spooraanleg in Nederland. Een Engelse spooringenieur trad op als all round technicus. Deze Brit had de beslissende stem bij de keuze van de (Engelse) bouwonderneming. Maanden na de gunning van de bouwopdracht (april 1869) zou blijken dat dit bedrijf in Brazilië een financiële strop had geleden en in het Ruhrgebied bij de lijnbouw in zwaar financieel weer verkeerde.

Augustus 1869
Het bestuur van de NBDS, financieel en bouwkundig dus niet sterk, tekende in augustus 1869 het definitief contact met de aannemer. Het bestuur hoopte dat de bouwfirma nu krachtdadig aan de slag zou gaan, want uiterlijk 1 september 1872 moest de lijn klaar en in exploitatie zijn.

Vervolg: In de komende bijdragen zullen we zien hoe in 1869 en 1870 de lijnaanleg nauwelijks op gang kwam.

Van Project naar Spoorbedrijf
De jaren 1869 en 1870

150 jaar
Dit jaar 2019 en volgend jaar 2020 is het telkens 150 jaar geleden dat Gennep belangrijk werd in de ontstaansgeschiedenis van de roemruchte spoorweg Boxtel-Wesel. Het is zeker de moeite waard de eerste signalen van het spoorgebeuren in Gennep te memoreren. Wat ging echter daaraan vooraf.

Trein
In de eerste helft van de 19 de eeuw doet een nieuw vervoersmiddel zijn intrede in Nederland: de spoortrein. Engeland is de bakermat van het spoorwezen. Daar rijdt de eerste personentrein in 1827 (Liverpool). Binnen tien jaar volgen België en Duitsland (Brussel, Neurenberg, 1835). In Nederland trekt een locomotief de eerste trein in 1839, van Amsterdam naar Haarlem.

Bodemconditie
Van regeringswege is men in het rivierenrijke Nederland met een uitstekend waterverkeersnet voor goederen- en personenvervoer aanvankelijk niet zo spoor-minded. Stevige grondbodem is duur en elke geprojecteerde spoorlijn heeft meerdere grote en kleine bruggen nodig.

 

vrijdag 19 september 1839: vertrek van de eerste trein in Nederland

spoornetwerk Nederland in 1860

Particulier
De zuinige Nederlander kijkt sceptisch tegen prestigeobjecten aan. De eerste spoorlijn van 1839 krijgt maar weinig navolging. Een echt spoorwegnet blijkt nog tientallen jaren uit te blijven. Het zijn particuliere bedrijven die het voortouw nemen.

Staatsspoor
Pas in 1863 ziet het Rijk het belang van spoorwegen in en stapt het in het spoorgebeuren met de volgende constructie: een particuliere onderneming met hoofdkantoor in Utrecht gaat de spoorlijnen exploiteren die met staatsfinanciën worden aangelegd. Onder de naam: de Staatsspoorwegen (SS).

Eerste signaal
Maart 1867 verschijnt in Rotterdam een brochure van notaris W.H. van Meukeren aldaar en de Boxtelse kantonrechter A.H. Verster. Daarin presenteren beide heren hun plannen voor de aanleg van een spoorlijn vanuit Boxtel naar Cleve in Pruissen. In Kleef zal de lijn aansluiten op het Duitse spoorwegnet. In een later stadium wordt Wesel het Duitse eindpunt van de geplande lijn.

Gennep
Deze lijn zal de kortste verbinding met Duitsland worden. (Korter dan de SS-plannen via Venlo!). Van Wesel uit kan men naar de havenstad Hamburg en de hoofdstad Berlijn reizen. Bij Gennep is een spoorbrug over de Maas voorzien. En Gennep zelf krijgt een douanegrensstation.

Werkgroep
Begin 1868 wordt ten huize van notaris Van Meukeren in Rotterdam een werkcomité voor realisering van de plannen opgericht. Van Meukeren zelf is voorzitter; hij zal zich ontpoppen als de overheersende persoon in de groep. Hierin zitten o.a. baron Von Monschaw (Goch) en uit de regio H. Kerstens (Mill, Tweede Kamerlid), J. v.d. Bogaard (Gennep, wethouder en fabrikant) en Ch. Appleby (Londen). Deze laatste wordt door Van Meukeren gepresenteerd als een Engelse ingenieur, die de noodzakelijke spoorweg- knowhow uit Engeland kan rekruteren.

Concessie
Van Meukeren en Verster hebben in 1867 samen een concessie -aanvrage gedaan in Den Haag en Berlijn voor de aanleg . In 1868 ontvangn ze een voorlopige vergunning uit Berlijn.

Stagnatie
In Den Haag stagneert de behandeling van de aanvraag. De Minister van Oorlog, Van Meulken, heeft ernstige bezwaren: zo'n spoorlijn doorsnijdt de landsgrens en de Maasdefensielinie. Via Brabant en België kan een Duits leger Frankrijk binnentrekken. In de gespannen verhouding tussen beide landen op dat moment is zo'n manoeuvre goed denkbaar.

de spoorwegkaart van Nederland van 1868, met daarop ingetekend de NBDS lijn

Mijnkamers
Na uitvoerige pleidooien en beloften in de Tweede Kamer gaat de bewindsman overstag: in de stroompijler van de Maasbrug bij Gennep zullen mijnkamers worden aangebracht. Had deze minister een vooruitziende blik? Bij de Duitse inval mei 1940 reed de Duitse pantsertrein ongehinderd over de bij list veroverdeMaasbrug door de Peel-Raamlinie heen…

 

Op de latere bouwtekening van de Maasbrug (links) zijn die mijnkamers duidelijk te zien.

Het jaar 1869, 1 ste fase

GENNEP
Het stadje Gennep was vanaf 1867 langzamerhand in de ban van het spoorwezen geraakt. Twee jaar eerder had Groesbeek een haltestation gekregen in de nieuwe spoorlijn Nijmegen – Kleef (1865). En nu waren er in Rotterdam plannen voor de aanleg van een spoorweg van Boxtel over Gennep naar Kleef. Gennep werd opgestoten in de vaart der volkeren!

De pers
In het voorjaar van 1867 verschijnen er in dag- en weekbladen te Rotterdam, Den Haag, Tilburg, Middelburg en Venlo het bericht over de spoorplannen van de heren Van Meukerem en Verster. Zelfs schrijft men dat in Gennep al voorbereidselen getroffen worden voor inmeting, afbakening en waterpassing van de spoorbaan!

Informatie
De Kantonbode Gennepsche Courant blijft op het nieuws zitten en publiceert vanaf 1867 elk berichtje over de spoorplannen. Informatie over de concessie-aanvragen, de tracérichting, de financieringswijze geeft de redactie de Gennepenaar door. Het blad maakt gewag van de moeizame vorderingen, de debatten en lobby in de Tweede Kamer t.a.v. de spooraanvrage. Het B&W college van Gennep wordt door het Comitélid Van den Bogaard van de laatste stand van zaken op de hoogte gehouden.

150 jaar
De concessie voor het Nederlands deel van de spoorlijn was in april 1867 aangevraagd. Pas in januari 1869 -nu dus 150 jaar geleden- werd de voorlopige concessie aan Van Meukeren verleend. Deze droeg formeel de concessie over aan het werkcomité. (En ontving daar Fl. 150.000 voor!) Het spoorproject kon nu dus officieel van start gaan en kreeg de naam Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorweg-Maatschappij.

Werkcomité
Het Werkcomité werd nu officieel het bestuur van de NBDS, dat het spoorproject ging uitwerken, begeleiden en sturen. De initiatiefnemer Van Meukeren werd uiteraard als voorzitter/president geaccepteerd. Zijn mede-ondernemer A. Verster is dan al om onduidelijke redenen afgehaakt. Een van de drie commissarissen is de grote ijveraar in de Tweede Kamer voor de spoorweg, notaris H.C.F. Kerstens te Mill.

Appleby
Het bestuur i.c. Van Meukeren gaat voortvarend aan de slag. De voorzitter schat 6 miljoen gulden nodig te hebben voor de bouw van de lijn, inclusief gebouwen en rollend materieel. Het geld zal door uitgifte van aandelen binnen komen. Het Engelse bestuurslid, ingenieur Charles Aplleby, is de belangrijke adviseur bij de keuze van de aannemer/bouwonderneming.

Gunning bouw
Appleby neemt ruim de tijd in Engeland naar potentiële bouwfirma's uit te kijken. Op 20 aprili1869 valt de beslissing: het Londense bouwbedrijf Robert Sharpe Sons & Henderson krijgt de voorlopige opdracht tot bouw voor fl. 4,5 miljoen en het restant door aankoop van een pakket NBDS aandelen. Een financieel deskundige zit niet in het bestuur. De leden volgen zonder discussie voorzitter Van Meukeren. Over onderzoek naar de kredietwaardigheid van de Fa. Sharpe vinden we niets terug.

Sharpe elders
Niet bekend is op dat moment bij het bestuur, dat aannemer Sharpe ook al bezig is met een spoorbouw in het Ruhrgebied en daar in zwaar financieel weer zit. Appleby geeft evenmin door, dat Sharpe in Zuid-Amerika een zware financiële strop geleden heeft bij de spoorbouw aldaar. Onvoldoende financieel inzicht en weinig achtergrondinformatie zullen de NBDS-groep al gauw hoofdbrekens kosten!

NBDS en Gennep in 1869 (II)

Vooraf
We zagen al dat in januari 1869 de voorlopige Nederlandse concessie afkwam. Men kon dus de plannen op papier nu in detail gaan uitwerken. In april 1869 volgde dan een voorlopig contact met de bouwonderneming Sharpe. De Britten konden de bouwplannen technisch en financieel gaan uitwerken.

Concessie definitief
Op 28 mei 1869 komt bij Van Meukeren van het Ministerie de definitieve concessie binnen. Mu kan het comité notarieel getransformeerd worden in het bestuur van een NV. De comitéleden worden bestuursleden. W. van Meukeren wordt president-directeur en H. Kerstens vicepresident. Pas als aan het Ministerie een borgsom betaald is, kan de jonge NBDS officieel verder.

Stempel
Nu de concessie door het Ministerie verleend is, vraagt en krijgt voorzitter Van Meukeren in de bestuursvergadering van 14 juni 1869 toestemming om een stempel te laten vervaardigen voor gebruik op stukken van de NBDS. Het snijden van een ovale stempel kan nergens beter geschieden dan in Engeland. De heer Appleby zal zich hiermee belasten.

Contract definitief
Met de aannemer Fa. Sharpe & Co. kan nu het voorlopige contract omgezet worden in een definitieve overeenkomst. Er blijken echter volgens de aannemer allerlei kostenramingen niet te kloppen, wat leidt tot vertragingen. Het definitief aannemerscontract kan daardoor pas in augustus 1869 getekend worden! De Londense contractor dringt merkbaar niet aan op spoed. (In het Ruhrgebied kampt Sharpe kennelijk met financiële problemen.)

Aan de slag ?
De vereiste waarborgsom aan de Staat kan de NBDS door geldkrapte pas per 1 september 1869 storten, zodat op die datum de periode van 3 jaar ingaat, waarbinnen de spoorlijn in exploitatie moet zijn. De werklui van Sharpe & Co. zouden nu dus zonder belemmeringen van staatswege aan het werk kunnen. Maar waar?

Grondverwerving
Het spoortraject is op papier tot aan de Pruisische grens (de Kendel) uitgezet. Maar het verkrijgen van de benodigde grond schiet niet op. Particuliere grondeigenaren weigeren te verkopen of proberen het onderste uit de kan te halen. Gevolg: onteigeningsprocedures, die zich voortslepen. De NBDS zit tot over de oren in de moeilijkheden, want zonder grond kan de aannemer letterlijk niet vooruit.

Gratis
Gennep verlicht de problemen. De gemeenteraad heeft besloten 7 ha woeste gemeentegrond gratis aan de NBDS af te staan mits de maatschappij het Genneps spoorstation zo dicht als mogelijk bij de bebouwde kom situeert. Op 12 september 1869 komt Van Meukeren c.s. naar Gennep om e.e.a. notarieel vast te leggen. NBDS-bestuurslid in Gennep, Jan van den Bogaard, treedt als gastheer op. De president dineert bij hem thuis. Hij is zeer verrast en vereerd als de Gennepse harmonie ‘Unitas et Fidelitas' hem daar een serenade komt brengen. En Gennep is vanaf deze 12 de september hecht aan de NBDS verbonden.

Impasse
Wie verwacht dat aannemer Sharpe op deze grond tussen Maas en Duitse grens voortvarend aan de slag zal gaan na deze gratis transactie, komt bedrogen uit. Er lopen een paar mensen over het terrein, die blijkbaar meten en hier en daar een paaltje in de grond slaan. De oude heer Robert Sharpe, die maanden geleden op de Markt in Gennep is komen wonen, verwijst bij vragen naar zijn zoon Paul. Deze verschijnt af en toe in een koets vanaf station Groesbeek in Gennep. Hij trekt zijn schouders op en zegt de vragensteller dat deze bij de directie in Rotterdam moet informeren. Zo verstrijken de laatste drie maanden van 1869 zonder noemenswaardige activiteit of zichtbare vorderingen. De NBDS verkeert in een impasse, dat is duidelijk.

NBDS en Gennep in 1870 (I)

Miscalculatie
Na de grondoverdracht van sept. 1869 kan aannemer Sharpe op de gratis verkregen 7 ha grond in Gennep met de lijnaanleg beginnen. Maar er gebeurt ondanks aansporingen van de directie niets. Weken gaan voorbij met discussies tussen directie en aannemer over onjuiste kostenramingen, onvolledige deelplannen, verkeerde werkafspraken. Uit alles blijkt dat de Engelse aannemer op vele fronten te laag gecalculeerd heeft. Resultaat: de ploegbaas kan de arbeiders niet aansturen; de Engelse kassier kan de arbeiders niet op tijd uitbetalen.

Vertraging
Aannemer Sharpe (die bij de lijnaanleg in Duitsland in financiële moeilijkheden verkeert) vindt hier in Brabant telkens iets om het werk zogenaamd niet te kunnen hervatten. De NBDS van haar kant heeft problemen met haar bankiers en kan aan de Staat het vereiste geld voor de defensiewerken bij de Maasbrug (kazematten) niet betalen. Zo verstrijkt het jaar 1869 zonder aantoonbare vorderingen aan de lijn. In de maandelijkse vergaderingen probeert voorzitter Van Meukeren zijn medebestuurders gerust te stellen en zaken te bagatelliseren.

Heftig
Begin januari 1870 gaan enkele ongeruste directieleden op eigen houtje op inspectie langs het geplande tracé. Ze zijn ontsteld en ontstemd: ze bespeuren geen spoor van activiteit of vorderingen. In de directievergadering later die maand gaat het er heftig aan toe. Vicepresident Kerstens eist van de voorzitter volledige opening van zaken; hij wil alle stukken inzien. Aan bankiers, aandeelhouders, de regering en de pers is het niet uit te leggen dat de lijnbouw nauwelijks begonnen is. Aannemer Sharpe heeft sinds augustus 1869, dus 4 maanden na tekening van het definitieve contract, geen enkele voortgang geboekt. Waarom dit talmen? Er is kostbare tijd verloren.

Startsein
In de volgende vergadering neemt het bestuur unaniem het besluit krachtdadig naar buiten op te treden. Op dinsdag 22 maart 1870 zal met groot publicitair vertoon op het eigen terrein in Gennep het officiële startsein voor de werkzaamheden gegeven worden. De secretaris zal in overleg met de gemeente Gennep het programma opstellen. Aannemer Sharpe & Co. krijgt zijn rol in die plechtigheid officieel meegedeeld.

Eerste spade
Dinsdag 22 maart 1870 is het feest in Gennep. 's Morgens worden op het stadhuis de genodigden ontvangen: de directieleden, commissarissen, burgemeesters der gemeenten langs de lijn en de aannemers Sharpe en Henderson. President-directeur Van Meukeren laat wegens ziekte (!) verstek gaan. Vice-president Kerstens neemt de honneurs waar.
De aannemers verschijnen niet. Een lijn-ingenieur is wel aanwezig. Tijdens de ontvangst blijkt dat de bouwfirma niets voorbereid heeft. In allerijl laat Kerstens de aanwezige lijningenieur op kosten van de NBDS een aantal arbeiders optrommelen met kruiwagens en gereedschap! Dan vertrekt het gezelschap in een stoet met de ‘Burger Harmonie' (Harm. ‘Unitas et Fidelitas') voorop door de vlaggende Zandstraat en over Grote weg (later: Spoorstraat) naar de plaats van handeling (thans Brabantweg ter hoogte van de Auroraflat).

De stoet arriveert
Een menigte belangstellenden -door de veldwachter op afstand gehouden- omzoomt de plek. De genodigden scharen zich in een boog om de handelingsplaats bij de masten met de natte -het regent !- Nederlandse, Pruisische en Engelse vlag. De heer Kerstens houdt een gloedvolle toespraak, waarna hij naar de versierde kruiwagen loopt en de spade ter hand neemt.

Hand aan de steel
Hij steekt de schop in de grond en legt de kluit aarde in de kruiwagen. De andere directieleden, commissarissen en de hoofdingenieur volgen zijn voorbeeld. Dan rijdt hij de volle wagen een stuk vooruit en kiept hem onder gejuich naar rechts om. Dan verschijnen er enkele werklieden met kruiwagens, die symbolisch aan het werk gaan. Na enkele minuten sommeert Kerstens hen op te houden en geeft hij hun een gift in geld om een paar consumpties te nuttigen.

Diner
Onder de opgewekte tonen van de Gennepse Harmonie loopt het gezelschap terug naar het stadhuis. Daar schenkt de vice-voorzitter aan wethouder Esser namens dhr Van Meukeren een bedrag van Fl. 250 voor de Algemene Armen. Hierna nodigt spreker iedereen uit voor een eenvoudig diner aan de overkant bij logement Wierts (thans Hotel De Kroon).

NBDS en Gennep in 1870 (II)

Afwezig
Het feestelijke startsein van de werkzaamheden op 22 maart 1870, een duidelijk initiatief van de directie, is verleden tijd; de vlaggenstokken zijn opgeruimd. Gennep verwacht: er zal nu een explosie van activiteiten losbarsten… Maar niets van dat alles. De eerste spade was onder regie van de directie zonder inspraak van de Engelse aannemer gestohen. Hun misnoegen hebben de Britten duidelijk laten merken door hun afwezigheid bij de feestelijke aftrap.

Retour
Het werk aan het baanlichaam op de geschonken Gennepse gemeentegrond begon mondjesmaat. De oorzaak? Sharpe's zwakke financiële positie. Wat het bestuur in Rotterdam pas later te weten kwam: het pakket NBDS-aandelen dat Sharpe bij de gunning had aanvaard, was bij zijn Engelse huisbank geen succes gebleken. Het aandeel ‘deed' het niet bij de Engelse beleggers. De bank gaf het gedeponeerde pakket terug aan Sharpe….

Krapte
De tijd zat de aannemer én de NBDS-directie niet mee. Het Londense bankiershuis had Sharpe het aandelenpakket teruggegeven. De financiële reserves van Sharpe & Co bleken nihil.. De Amsterdamse huisbankier van de NBDS-directie trok zich ook terug, omdat het zware stroppen had geleden bij de financiering van de Ned.-Indische Spoorweg. Dus ook geldkrapte bij de NBDS!

Rellen
De aannemer probeerde op allerlei manieren onder contractuele verplichtingen uit te komen en zijn werkvolk later uit te betalen dan afgesproken. Dat leidde tot rellen en opstootjes onder arbeiders, die werkbazen molesteerden, zodat de Kon. Marechaussee er aan te pas moest komen. Gevolg: landelijk negatief nieuws en imagoschade voor de NBDS.

De toekomst:
Londen-Vlissingen-Boxtel-Gennep-Wesel

Geldnood
Door geldschaarste worden rekeningen van toeleveranciers niet betaald. Zij vertrouwen de Engelse firma niet meer. Stagnatie ontstaat als leveranciers alleen nog willen leveren bij vooruitbetaling door de directie. Boeren in de omgeving van Gennep lopen te hoop, wanneer Sharpe zich niet aan gesloten contracten over de levering van karren zand voor het baanlichaam houdt. Eigen geldnood leidt er toe dat de directie besluit Sharpe voortraan maandelijks te betalen voor het in die maand geleverde arbeid. Met als gevolg dat het tempo in het werk bijna stil valt.

Oorlog
Tot overmaat van ramp breekt in juli van dat jaar de Frans-Duitse oorlog (1870-71) uit. De geldmarkt reageert onrustig, de bankiershuizen zijn nog terughoudender met geldleningen. Hoe moet dat met het Duitse deel van de geplande spoorlijn. Wanneer zal de definitieve concessie uit Berlijn afkomen?

Verloren jaar
In het jaar 1870 overheerst kommer en kwel. Na de julivergadering komt het bestuur in verder 1870 niet meer bijeen! Zit het NBDS-project nu helemaal in het slop? De lijn moet september 1872 in exploitatie zijn. Het jaar 1870 blijkt een verloren jaar te zijn. Na het ‘startsein voor de Bühne' in maart 1870 is er gedurende dat verdere jaar door aannemer Sharpe bijna niets noemenswaardigs tot stand gebracht.

NBDS en Gennep in 1870 (slot)

Vooruitzichten
In augustus 1869 tekende de Londense bouwonderneming Robert Sharpe Sons & Henderson het definitieve contract voor de aanleg van de spoorlijn Boxtek-Wesel. Vanaf dat moment kon de firma dus voluit aan het werk met de lijnaanleg. De realiteit, zagen we, gaf een heel ander beeld. Wat was er -16 maanden later- op 1 januari 1871 klaar? Tussen Maas en Kendel lag het baanlichaam gereed. En van het Brabantse tracé was er een schamele 3,5 km klaar! Op het Nederlands spoortraject (ca. 50 km) was dus nog geen 1/5 deel baanlichaam voltooid! Er zou in 1871 stevig ‘doorgepakt' moeten worden. Kon dat met het financieel wankele bouwbedrijf Robert Sharpe? Daarenboven: hoe kon de directie haar financiële armslag verstevigen? Vooruitzichten waren bij het begin van 1871 somber.

Overname
Het is duidelijk: het bouwproject Boxtel-Wesel sleept zich voort. Opdrachtgever én ‘contractor' zijn door beider zwakke financiële status tot elkaar veroordeeld. Er wordt nu zelfs gefluisterd omtrent een overname door een Duits spoorwegbedrijf. Maar Duitsland is in Oorlog. Het jaar 1871 moet sowieso een doorbraak garanderen.

Herdenking?
Een 150jarige herdenking volgend jaar (1870-2020) ligt voor de hand?
De feiten zijn tot nu toe :
-te weinig leiderschap binnen de directie voor dit miljoenenproject;
-alles wijst erop, dat Sharpe & Co te laag ingeschreven heeft;
-‘de eerste spade' heeft een publicitair doel en brengt Sharpe niet tot vol emplooi;
-beide partijen in het bouwproject kampen met te weinig financiële middelen;
-grondaankoop voor de lijn verlamd door onteigeningsprocedures;
-imago-schade wegens beroering onder het werkvolk door loonachterstand;
-de Frans- Duitse oorlog zet een domper op he spoorproject;
-geen directievergaderingen meer in 1870 na die van juli;
-schuldenlast leidt tot sarcasme: NBDS = Nooit Betalen Die Schavuiten.

Alles overziende kan een 150jarige herdenking in 2020 op weinig positiefs bogen.

Wiel van Dinter Juni 2019