door Harm Teunissen
Het informatieboekje behorende bij het Holocaust monument: najaar 2020
eigen film: interview met Jacob van Tankeren
film derden: er reed een trein naar Sobibor: Jules Schelvis
film derden: de wagons van de trein naar Sobibor: Jules Schelvis
Genneps filmpje Jetten: het vertrek uit Gennep op 9 april 1943
Eigen film: struikelstenen in Gennep 2018
Gennepnu.nl
Het begon allemaal met het ontstaan van de website www.gennepnu.nl. Tijdens een familiefeestje december 2004 had ik een discussie (met mijn toenmalige zwager Willem Jansen, toen voorzitter van de lokale omroep Magic). Ik was van mening dat er grote mogelijkheden waren voor het gebruik van internet voor het informeren van en communiceren met de Gennepse bevolking. En naar mijn mening zou dit ook prima mogelijkheden bieden voor Magic. Dit was nog in de tijd vóór facebook, twitter en whatsapp. Tijdens de kerstvakantie heeft mijn schoonzoon (Frank), die bij die discussie gezeten had, een begin gemaakt met een website, fotogalerij Gennep. Toen kon ik me natuurlijk niet meer laten kennen en moest de daad bij het woord voegen en laten zien dat dergelijke website inderdaad goed uitvoerbaar was.
|
 |
De Gennepse familie Bock
De website was een groot succes en kreeg behoorlijke bekendheid. Begin april 2006 kreeg ik toen vanwege de website een mailtje van dhr. Theo Seijs uit Boxmeer met een foto en een vraag: “ Deze foto komt van mevr. Erna Drukker-Jacob (inmiddels overleden) in Israël. De foto komt uit het fotoalbum van haar tante Sara Jacob (1873-1943), die geboren is in Boxmeer. Sara was een zuster van de joodse slager Albert Jacob in Boxmeer. Naar verluidt zou de foto een foto zijn van de Joodse familie Bock in Gennep .”
de bewuste foto van de gezusters Bock met hun moeder |
Ik ben er daarna ingedoken, onder andere met hulp van het boek “de Joden van Gennep” van Wiel van Dinter. Ook ben ik een speurtocht op internet begonnen. Met alle vergaarde informatie heb ik toen over deze foto en over de familie Bock een update en later een “special” op de website gemaakt. |
Toon van Kalmthout
Bij de zoektocht op internet kwam ik ook een verhaal tegen van de oud-Gennepenaar Toon van Kalmthout over zijn speurtocht naar het Joodse Gennepse meisje Selly, dat op 10 jarige leeftijd in Sobibor was vermoord.
Zijn verhaal is te vinden als “getuigenis” op de website van de stichting Sobibor, opgericht in 1999 door Jules Schelvis.
Omdat die getuigenis van Gennepenaar Toon van Kalmthout zo belangrijk is geweest als aanleiding voor het Gennepse struikelstenen-project, en omdat de getuigenis inmiddels van de Sobibor website verdwenen schijnt te zijn, is de getuigenis over Selly ook op deze site te vinden: getuigenis van Toon van Kalmthout over Selly Andriesse.
Het verhaal van Toon kwam bij mij hard binnen. Een voor mij behoorlijk abstracte gebeurtenis, WOII en wat er met de Joden en vooral de Gennepse Joden gebeurd is, werd ineens persoonlijk.
|
 |
 |
Het was aanleiding om verder te zoeken, want ik vond het te zot voor woorden dat dit heeft kunnen gebeuren. Vooral dat het ook kinderen betrof raakte mij enorm. Van kinderen blijf je af! De zoektocht was erop gericht om zoveel mogelijk informatie over de Gennepse Joden boven tafel te halen en ze weer een gezicht te geven en om ze in het Gennepse “terug te brengen”.
Stolpersteine
Rond 2009 hoorde ik voor het eerst van het “Stolpersteine-project” van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Overigens nog zonder dit op Gennep en de Gennepse Joden te betrekken. Demnig begon met Stolpersteine in Duitsland en legde op 29 november 2007 de eerste Stolpersteine in Nederland gelegd en wel in Borne in Zuid-Limburg.
(Bron: Wikipedia) Demnig brengt gedenktekens aan op het trottoir voor de vroegere woonhuizen van mensen die door de nazi's verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn. Deze Stolpersteine herinneren aan Joden, Sinti en Roma, politieke gevangenen, dienstweigeraars, homoseksuelen, Jehova's getuigen en gehandicapten. De kunstenaar noemt ze Stolpersteine omdat je erover struikelt met je hoofd en je hart, en je moet buigen om de tekst te kunnen lezen.
Op de stenen zijn, in een messing plaatje, de naam, geboortedatum, deportatiedatum, plaats en datum van het overlijden gestanst. De kleine stenen (10 x 10 cm) werden lange tijd alle door de kunstenaar zelf gemaakt en geplaatst. Genoodzaakt door de stormachtige ontwikkeling van het project, laat hij zich tegenwoordig door de bevriende beeldhouwer Michael Friedrichs-Friedländer ondersteunen. Incidenteel worden de stenen geplaatst door gemeentelijke stratenmakers. Dit is bijvoorbeeld het geval in Eindhoven, waar het om een zeer groot aantal stenen gaat.
Op 16 december 1992, de vijftigste verjaardag van het bevel van Heinrich Himmler tot deportatie van duizend Roma en Sinti, plaatste Demnig voor het stadhuis van zijn woonplaats Keulen een steen met daarop een messing plaatje met de eerste regels van dit bevel. Op 4 januari 1995 plaatste hij in Keulen de eerste Stolpersteine, toen nog zonder toestemming van de autoriteiten. In mei 1996 plaatste hij, eveneens zonder toestemming, 51 Stolpersteine in de Oranienstraße in Berlin-Kreuzberg. Begin 2018 had hij al 65.000 Stolpersteine geplaatst in 1300 gemeenten en steden in 22 landen. .
|
 |
Delpher en een Gennepse held
Informatie over het verleden is te vinden in boeken, oude kranten en tijdschriften, archieven, in fotoalbums van particulieren en in mondelinge overlevering. De website delpher.nl is een goede bron van informatie, als je informatie zoekt over het verleden. Heel veel kranten zijn inmiddels gedigitaliseerd en via deze website doorzoekbaar. Ik gebruik ondermeer deze website om informatie over Gennep te zoeken.
De krantenberichten uit de jaren 30 en 40 gaven een mooi inkijkje in het leven in Gennep in de jaren voor de oorlog. De perikelen van de slachters met het gemeentelijk slachthuis waarbij Max Bock als woordvoerder optrad, de perikelen rond het onderwijs en hoe de greep van de katholieke kerk op het onderwijs toenam. De openbare jongensschool werd katholieke jongensschool (Martinus), de openbare ULO werd zelfs 2 katholieke ULOs, namelijk een jongens ULO en een meisjes ULO, terwijl het tevoren gecombineerd was. Over het gouden huwelijk van kalverjöbke werd uitvoerig bericht. Er werd verslag gedaan van de 100 e verjaardag van moeke van Leeuwen-Menassen, die in 1941 en dus tijdens de bezetting op die dag werd gefêteerd door de Gennepse gemeenschap met een serenade van de Gennepse harmonie.
En ook blijkt er een Gennepse held te zijn geweest. Walther Andriesse had in de zomer van iemand met gevaar voor eigen leven van de verdrinkingsdood in de Maas gered. Hem werd de Carnegie Helden-medaille toegekend, welke ook nu in 2018 nog wordt uitgereikt. Walther kreeg de medaille uitgereikt uit handen van burgemeester Wolters in januari 1935.
de Carnegie helden medaille
Tegenwoordig zijn steeds meer archieven gedigitaliseerd en zijn ook veel andere bronnen en andere informatie toegankelijk via internet. Het moet voor Wiel van Dinter heel veel moeilijker geweest zijn om informatie te vinden omdat die digitale bronnen vroeger niet beschikbaar waren, hetgeen aangeeft dat Wiel met al zijn boeken een knappe prestatie geleverd heeft.
Selly en Nannie
|
|
de foto uit het album van Mies Mooren
Het onderwerp struikelstenen in Gennep kwam in de loop van de jaren steeds meer aan de orde, maar bleef behoorlijk abstract, want wie zou dat moeten organiseren en belangrijker, hoe zou dat bekostigd moeten worden. Het was wachten op een “trigger”.
Het gaat om alle kinderen die tijdens de Tweede Wereldoorlog vanuit Nederland zijn gedeporteerd. Bovendien zijn van 3000 kinderen foto's achterhaald en afgebeeld. Er staat ook een foto in van Nannie.
Voor mijn update maak ik ook screenshots van de “Jetten-film” waarop Selly en Nannie te zien zijn in de Zandstraat, voor het huis van Kaufman, bij hun laatste vertrek uit Gennep.
Gennepse struikelstenen
Motie in Gennepse gemeenteraad
In de Raadsvergadering van de gemeenteraad van Gennep van 27 juni 2016 heeft Frank Pubben namens de fractie van D66 een motie ingediend om in het kader van de viering 400jr stadhuis van Gennep, welk in 2017 gepland was, tevens struikelstenen te plaatsen voor de slachtoffers van de holocaust. De motie werd aangenomen met de stemmen van D66, VVD, SP en Kern. Ook de overige partijen CDA en PvdA waren positief maar niet t.a.v. de koppeling aan de viering 400jr stadhuis.
Ook het college stond sympathiek tegenover het idee, maar vond dergelijke struikelstenen niet passen bij de viering van 400jr stadhuis. Het College zou wel bereid zijn om een initiatief uit de burgerij tot het plaatsen van struikelstenen te steunen (ook financieel).
Monarch neemt het initiatief
Direct na dit besluit heb ik, na ruggespraak met de andere leden van Monarch, een brief gestuurd aan het Gennepse College van B&W, dat de stichting Monarch graag voor de plaatsing van struikelstenen zou willen zorgdragen.
Op 1 september is er vervolgens overleg geweest met de gemeente (Ingrid Veldscholte en wethouder Peter Lucassen), met de stadsgidsen (vertegenwoordigd door Willy Michels) en stichting Veritable (vertegenwoordigd door Han van Arensbergen) die allen interesse in het project hadden. Er is toen afgesproken dat wij, als stichting Monarch, een concreet plan zouden maken met als gepland uitvoeringsjaar 2018, het jaar na de viering van 400jr stadhuis.
Op 14 november 2016 hebben wij een brief aan de gemeente gestuurd met een voorlopig plan, dat bestond uit 3 fasen: planfase, voorbereidingsfase en uitvoeringsfase.
Harrie-Jan
Inmiddels was ik eind 2015, begin 2016 (via de website) in contact gekomen met de zoon van de bekende Gennepenaar Teun Metselaars, Harrie-Jan Metselaars, die in Amsterdam woonde en ook veel belangstelling had voor dit stuk Gennepse geschiedenis.
Harrie-Jan was bij uitstek geschikt om bij het project te betrekken. Vanwege zijn betrokkenheid bij Gennep, zijn achtergrond als gepensioneerd Rijksarchivaris (en dus thuis in archieven en met relaties in de archief-wereld) en vanwege het feit dat hij zelf al bezig was met onderzoek naar het lot van de nazaten van het Gennepse echtpaar Kaufman-Horn, dat rond 1810 naar Gennep kwam.
Zo gezegd, zo gedaan, en Harrie-Jan bleek later bereid om voor de duur van het project lid te worden van Monarch voor de inhoudelijke ondersteuning bij het project. Dit bleek achteraf een gouden greep te zijn.
De startvergadering
Op 30 nov 2016 was er een vergadering van Monarch, waarbij ook Harrie-Jan Metselaars aanwezig was en waarin de plannen werden uiteengezet aan de overige leden van Monarch.
|
 |
De bedoeling was eerst informatie te verzamelen, een en ander in kaart te brengen, sponsoring te onderzoeken en een plan te maken met kostenraming. Omdat de steenlegging pas voor 2018 gepland was, was er voldoende tijd voor dergelijke voorbereiding. Ook werd besloten om in een later stadium een schrijver te zoeken om de dan verzamelde informatie in voor iedereen toegankelijke boekvorm te kunnen publiceren.
Op de foto rechts zien we het voltallige Monarch mèt Harrie-Jan bijeen. Zittend vlnr: Henk Jaspers, Harrie-Jan Metselaars, Jan Wessels, Frank d'Ancona, Ton van Bergen en Toon Peters. Daarachter staand vlnr Mirso Bajramovic en Harm Teunissen
De eerste voorbereidingen
Het project komt op gang
|
december 2016: interview Jacob van Tankeren |
Jacob vertelde over Gennep in de jaren 30 en 40, over het vergissings-bombardement op Nijmegen dat hij meemaakte en over de Engelse piloot die was neergehaald boven de Groes.
Hij vertelde ook zijn verhaal dat hij als leerjongen bij Voss van zijn baas de buurman met zijn gezin (de familie Andriesse van de hoek Markt-Niersstraat) moest helpen om hun spullen op hun laatste tocht naar het station van Gennep te brengen in april 1943. Hij moest de fiets van zijn baas gebruiken en hij was volgens eigen zeggen een van de weinigen die door het poortje naar het perron mocht. Dat, terwijl de menigte Gennepenaren buiten het hek moesten wachten.
Ook het andere onderzoek ging verder evenals de discussie voor wie nu struikelstenen gelegd zouden moeten worden en dat bleek nog niet zo eenvoudig.
We hebben een schrijver voor het boek!
26 jan 2017 stuurde Harrie-Jan Metselaars mij een eerste tekst en ik realiseerde mij toen dat we helemaal niet naar een (andere) schrijver op zoek hoefden omdat Harrie-Jan zelf al een zeer leesbaar en helder verhaal schreef. Het was een andere tekst dan dat ik van een archivaris zou verwachten. De andere leden van Monarch waren het hiermee eens.
Er zou nog veel uitzoekwerk in archieven en via contacten volgen.
Contact met de Duitse Stolpersteine organisatie: Anne Thomas
Op 18 april 2017 leg ik de eerste keer contact met de Duitse Stolpersteine-organisatie, vertegenwoordigd door mevrouw Anne Thomas, die me al 2 dagen later terugmailt dat ze ons op de wachtlijst plaatst. De 1 e 10 stenen kunnen wellicht in 2019 gelegd worden en de overige stenen vervolgens in de jaren daarna. Dat was schrikken, want we hoopten de stenen, en dan alle stenen, in april 2018 te kunnen leggen, 75jr nadat de grootste groep Joden Gennep moest verlaten. Dit was opnieuw aanleiding om te overwegen niet de authentieke Stolpersteine te leggen, maar een Gennepse variant daarvan. Het zou betekenen dat we niet, zoals nu, van Gunter Demnig en zijn organisatie afhankelijk zouden zijn. Dit leidde tot enige discussie binnen Monarch, maar uiteindelijk besloten we om toch uit te gaan van de authentieke Stolpersteine. Achteraf bleek dit maar goed te zijn, omdat bijvoorbeeld de provinciale subsidie alleen maar gegeven werd voor het leggen van de originele struikelstenen.
Ik heb daarop begin juni 2017 weer een mail gestuurd aan Anne Thomas van de Stolpersteine-organisatie met uitleg van het belang van de datum en met tevens het verzoek om dan tenminste 12 Stolpersteine te leggen. Dat was het aantal dat nodig zou zijn om voor het oude centrum en wel voor de panden op de Markt (Andriesse), de Houtstraat (Bock) en Zandstraat (Kaufman en Bock). Ik kreeg als antwoord dat we op de wachtlijst stonden en dat ze haar best zou doen.
We gaan voor 22 stenen!
In juni werden spijkers met koppen geslagen. We besloten binnen Monarch om voor 22 Gennepse struikelstenen te gaan.
Dit aantal was gebaseerd op het aantal Joden dat Gennep als laatste verblijfplaats (van eigen, vrije keuze) had en welke mensen vanuit Gennep waren gedeporteerd of anderszins in de holocaust waren omgekomen na bv gevlucht te zijn zoals Ellen Hoffmann.
Dit betekende dus dat we geen struikelstenen zouden leggen voor de Joden, die na 10 mei 1940 uit eigen vrije wil elders zijn gaan wonen en soms van daaruit zijn gedeporteerd en vermoord zoals Karl Jordan en zijn vrouw, die bij aanvang van de oorlog op Emmastraat 18 woonden. Karl Jordan en zijn vrouw waren immers in februari 1941 vrijwillig naar Hilversum verhuisd, vanwaar ze later naar Westerbork zijn gebracht en uiteindelijk in de holocaust zijn omgekomen.
Het betekende ook dat we ons beperkten tot diegenen die daadwerkelijk omgekomen waren in de holocaust en dat we niet zoals op sommige andere plaatsen ook stenen zouden plaatsen voor degenen die teruggekomen waren.
Het uitgangspunt zou Gennep zijn en dan diegenen betreffen die vanuit Gennep in de holocaust zijn omgekomen. Later zou blijken dat deze keuze voor behoorlijke complicaties zou zorgen in de discussie met de Stolpersteine-organisatie over de opschriften op de stenen. Maar daarover later.
We besloten verder om een speciale website te maken voor en over de Gennepse struikelstenen, een tentoonstelling in te richten en om 1 of meerdere lezingen te verzorgen.
De plannen zijn uitgewerkt
De plannen waren inmiddels verder geconcretiseerd en bestonden uit:
- Het leggen van 22 struikelstenen voor de vanuit Gennep verdwenen Joden, die in de holocaust zijn omgekomen
- Een speciale website: struikelstenen in Gennep
- Een boek waarin het lot van deze Joden wordt beschreven, maar ook dat van de andere Joden die op 10 mei 1940 in Gennep waren, maar met daarbij ook een zo goed mogelijke beschrijving van de Gennepse context.
- Het geven van 1 of meerdere lezingen
- Het inrichten van een tentoonstelling
- Daarbij zou geprobeerd worden om het onderwijs bij het project te betrekken
- Financiering van het struikelstenen-project zou gebeuren uit subsidie, particuliere sponsoring en de opbrengst van verkoop van het boek
De nadere uitwerking en rolverdeling zou in het vervolg moeten gebeuren. Zo had Mirso bijvoorbeeld het idee om aan de hand van de portretten van de betroffen Joden levensgrote “sfeerportretten” te schilderen. Dit bleek later niet haalbaar, onder andere omdat er te weinig foto's waren van de 22 Gennepse Joden.
€ 120, = per steen
De kale kosten per struikelsteen zouden € 120, = bedragen. Om dit een project van Gennepse burgers te maken wilden we zoveel mogelijk sponsoring in de Gennepse gemeenschap zoeken en specifiek voor de stenen zelf.
De stadsgidsen hadden al aangegeven 3 stenen te willen sponsoren en de meeste leden van Monarch wilden ook elk een steen sponsoren, zodat we al zeker waren van de sponsoring van tenminste 10 stenen. Ik maakte op mijn website bekend dat men zich kon opgeven voor het sponsoren van een struikelsteen, waarbij de sponsoring niet aan een individuele steen gekoppeld zou zijn. Dit was om te voorkomen dat er meer en minder populaire stenen zouden zijn. Dit is zo gebleven tot aan het einde van het project en met uitzondering van de struikelstenen voor Ellen van Leeuwen-Hoffmann en Jet van Leeuwen, die door Miriam Basten-van Leeuwen gesponsord werden, hetgeen vanwege de familiebanden billijk was.
Uiteindelijk was het sponsor-aantal 33 en daarmee ruim toereikend.
Herman van Rens en de reis naar Cosul en Auschwitz
|
Harrie-Jan leest de namen van de Gennepse Joden voor in Auschwitz-Birkenau
|
Tante Riek (Achterberg-Roosenboom)
In september 2017 heeft Harrie-Jan aan dergelijke studiereis naar Cosul, Auschwitz en Krakau deelgenomen en heeft zo het spoor gevolgd van de 1 e groep Gennepenaren, die eind augustus 1942 vanuit Gennep via Maastricht en dan Westerbork naar Cosul en Auschwitz gedeporteerd werden en geen van allen de holocaust hebben overleefd. Ik heb later van die reis verslag gedaan op mijn website www.gennepnu.nl.
De informatie van en de discussies met van Rens over de situatie in Limburg en wat er precies gebeurd is, was erg nuttig vooral voor de context van wat er met de Gennepse Joden is gebeurd.
Ondertussen had ik tante Riek geïnterviewd. Tante Riek was getrouwd met Hein Achterberg, een neef van mijn vader en ze is ondermeer peettante van mijn jongste broer Govert. Riek is geboren op 29 oktober 1922 en was bij het uitbreken van de oorlog dus 19 jaar. Aangezien tante Riek altijd over een wonderbaarlijk sterk geheugen heeft beschikt was ze een uitermate geschikte kandidate om te interviewen over hoe het was in Gennep in de jaren voor en in de oorlog, hoe de houding was t.o.v. de Joden en meer in het algemeen hoe het was in Gennep.
|
|
Dat ze, toen het gezin Jordan eenmaal naar Hilversum was verhuisd, hen in de loop van 1941 was gaan opzoeken en op de terugweg in de trein Gerda Vermeulen uit Gennep trof, die hetzelfde had gedaan, maar dan bij de familie Kann. Daar was Gerda Vermeulen namelijk in betrekking geweest.
Tante Riek vertelde ook het voor mij intrigerende verhaal dat ze diverse malen op verzoek van Karl Jordan pakjes met levensmiddelen en andere spullen naar Westerbork had gestuurd. Die spullen kocht ze dan bij Dorresteijn in de Niersstraat. Het intrigeerde mij, omdat ik meende dat Westerbork slechts een doorgangskamp was, van waaruit de Joden gedeporteerd werden.
Ons struikelstenen-project verschafte later opheldering daarover. Zie hoofdstuk 6, waar onder andere het lot van de familie Jordan wordt besproken.
Links de brief van dhr Jordan, die tante Riek na de oorlog ontvangen heeft
Helaas maar 12 stenen
Op 20 oktober 2017 kreeg ik dan eindelijk nieuws van de Stolpersteine-organisatie. Ik kreeg een mailtje van Anne Thomas:
“ I hope that you are all well and have had a good summer. I have a TENTATIVE PLAN for Gunter Demnig's first tour of the Netherlands next year. Please could you let me know as soon as possible if these dates and times suit you.
20.4.18 13.00 Gennep 12 Stolpersteine in 3 addresses; 1h journey to Arnhem OVERNIGHT STAY;
21.4.18 9.00 Arnhem 25 in 14 addresses; etc.”We zaten in het voorlopige plan voor het leggen van stenen. Er zouden op vrijdag 20 april 12 stenen gelegd (kunnen) worden. We konden dus vooruit.
Subsidie
November 2017 waren de voorbereidingen grotendeels rond en hadden de plannen voor het leggen van de stenen en de activiteiten daaromheen inclusief het bijbehorende boek duidelijk vorm gekregen. Tijd voor de begroting en de subsidieaanvraag richting de gemeente Gennep. Inmiddels had ook de provincie Limburg een subsidie voor struikelstenen in het leven geroepen. Die regeling bestond uit de mogelijkheid van subsidie tot een maximum van € 5.000, = per gemeente, op voorwaarde dat de betroffen gemeente tenminste hetzelfde bedrag zou subsidiëren. In 1 e instantie werd een subsidie van de gemeente Gennep aangevraagd van € 5000, =, welke later in overleg met de gemeente werd teruggebracht tot € 4000, =. Na de toewijzing zou de gemeente eenzelfde subsidiebedrag aanvragen bij de Provincie Limburg.
Er worden toch alle 22 stenen gelegd in april 2018!
Over het exacte plan voor de 1 e tour in Nederland in 2018 voor het leggen van struikelstenen bleef er discussie. Op enig moment kwam het verzoek van de organisatie om de steenlegging in Gennep te verplaatsen naar zaterdag 21 april.
Na enige discussie ging ik akkoord mits dan ook ALLE 22 Gennepse stenen op die zaterdag gelegd zouden worden. Daarmee ging men akkoord.
Het definitieve plan voor de 1e tour in 2018 in Nederland van Gunter Demnig zag er toen als volgt uit:
20.4.2018 |
9Uhr 4 (13) St. Kleve (NRW) + 2h Fahrt 13Uhr Vortrag Hoogstede (NS) + 14.30Uhr (EV) 1St. (1) Emlichheim (NS) |
Übern. Genepp |
21.4.2018 |
9Uhr 8St. (12) Gennep |
Übern. Deventer |
22.4.2018 |
9Uhr 12St. (25) Deventer |
Übern. Zutphen |
23.4.2018 |
9Uhr 3St. (10) Zutphen + 0.30h Fahrt 13Uhr 1St. (1) Apeldoorn + 1h Fahrt 15Uhr 8St. (8) Oog in Aal |
Übern. Gouda |
24.4.2018 |
9Uhr 7St. (16) Gouda + 0.30h Fahrt 15Uhr 18St. (44/45) Den Haag |
Übern. Den Haag |
25.4.2018 |
9Uhr Den Haag |
Übern. Rotterdam |
26.4.2018 |
9Uhr 14St. (25) Rotterdam |
Übern. Sliedrecht |
27.4.2018 |
14Uhr 2St. (7) Sliedrecht |
Übern. Sliedrecht |
28.4.2018 |
10Uhr 3St. (3) Sliedrecht |
Übern. ?? |
29.4.2018 |
FREI |
Übern. Zwijndrecht |
30.4.2018 |
10Uhr 1St. (4) Zwijndrecht + 1h Fahrt 12Uhr 1St. (1) Hulst + 0.30h Fahrt 15Uhr 4St. (10) Terneuzen |
Übern. Moergestel |
1.5.2018 |
9Uhr 1St. (8) Moergestel + 1h Fahrt 17Uhr 2St. (2) Leerdam Abendvortrag in Arnhem?? |
Übern. Arnhem |
2.5.2018 |
9Uhr 15St. (29) Arnhem |
Übern. Arnhem |
3.5.2018 |
9Uhr Arnhem |
Rückfahrt |
Zoals te zien is, stonden er nog steeds 12 stenen genoemd voor Gennep. Het getal 12 is tot het einde in de overzichten van de Stolpersteine-organisatie blijven staan en heeft mijzelf tot aan de aankomst van Gunter Demnig in Gennep toch wel enige zorgen gebaard.
De concrete uitwerking
Nadat de subsidie was zeker gesteld startte de concrete uitwerking en worden de plannen definitief en in uitvoering genomen.
Het plan zag er als volgt uit:
- Het leggen van 22 struikelstenen voor de vanuit Gennep verdwenen Joden, die in de holocaust zijn omgekomen
- Er zal een speciale website worden gemaakt door Mirso, die enige weken voor het officiële weekend in de lucht zal gaan
- Er wordt een boek uitgegeven, waarin het lot van deze Joden wordt beschreven, maar ook dat van de andere Joden die op 10 mei 1940 in Gennep waren, maar met daarbij ook een zo goed mogelijke beschrijving van de Gennepse context. Harrie-Jan is de auteur met daarnaast input van vooral Henk en Harm.
- Er zouden 2 lezingen gegeven worden: de eerste verzorgd door Herman van Rens over Nederland en vooral over Limburg, de 2 e lezing zou worden verzorgd door Harrie-Jan Metselaars en zou Gennep betreffen. Optie was dat vooraf Gunter Demnig het Struikelstenen-project zou toelichten.
- Het inrichten van een tentoonstelling in de kenniskeuken. Jan onderhoudt de contacten met zowel museum het Petershuis en met de Kenniskeuken en zal dit gedeelte regelen
- Daarbij zou geprobeerd worden om het onderwijs bij het project te betrekken
- Voor de financiering zou gebruik gemaakt worden van 3 bronnen: 1) subsidie van Gemeente en Provincie. 2) De kosten van de struikelstenen zelf zouden zo mogelijk door mensen uit Gennep betaald worden. 3) Andere inkomsten zouden tenslotte worden gevormd door de opbrengst van de verkoop van het boek. Jan Wessels zal als penningmeester van Monarch ook verantwoordelijk zijn voor de financiële administratie van het project.
- Het tijdschema is dat op zaterdag 21 april de struikelstenen worden gelegd en dat in datzelfde weekend de lezingen worden gehouden, de tentoonstelling wordt geopend en dat in dat weekend ook het boek zal worden gepresenteerd.
De rollen:
De rollen waren ook afgesproken en duidelijk:
- Algehele leiding: Harm Teunissen
- Auteur v/h boek: Harrie-Jan Metselaars
- Assistentie voor het boek: Harm Teunissen en Henk Jaspers
- Website en alle grafische en vormgevingszaken: Mirso Bajramovic
- Contacten met Kenniskeuken en Petershuis en daarnaast organiseren technische aspecten van lezingen en tentoonstelling: Jan Wessels
- Lezingen zelf (incl. contact met Herman van Rens): Harrie-Jan Metselaars
- Contacten met de Stolpersteine-organisatie en met de gemeente: Harm Teunissen
- Pers en communicatie: Harm Teunissen.
- Harrie-Jan Metselaars onderhoudt de contacten met deskundigen maar ook met de eventuele nabestaanden en familie van de Joden.
- Informeren huidige bewoners van de panden: Jan Wessels (waar nodig met hulp van Henk Jaspers)
De overige leden van Monarch zouden waar mogelijk en nodig ondersteuning bieden
De opschriften van de stenen
De Duitse Stolpersteine-organisatie heeft eigen bepalingen voor hetgeen op de struikelstenen mag staan.
- First name, family name and maiden name (NO MORE THAN THREE NAMES)
- Year of birth (not full date of birth)
- Full date of arrest if applicable
- Information about internment in a camp (e.g. Westerbork / Drancy)
- Year (not full date) of deportation to concentration camp (e.g. Auschwitz / Dachau)
- Full date of murder
Op de foto links 1 van de dozen met de Gennepse struikelstenen, zoals Gunter Demnig die mee naar Gennep bracht
Voor ons was vermelding van de datum dat ze Gennep uit moesten belangrijk.
Daar waar de deportatie vanuit Westerbork door de Stolpersteine-organisatie genoemd wilde worden, was dit voor ons veel minder relevant.Westerbork was voor de meeste Gennepse Joden "slechts" een verzamel- of doorvoerkamp was, waar ze hooguit 1 of 2 dagen verbleven.
Ook wisten we niet in alle gevallen de exacte plaats en/of datum van overlijden. Al met al leidde dit tot veel over en weer mails tussen december 2017 en begin maart 2018 toen we eindelijk een geaccordeerde versie hadden. Al met al heb ik 9 versies gestuurd tot en met de finale versie van 9 maart 2018.
De sponsoractie
Het actief zoeken van sponsoren begon op 8 december 2017. Op dat moment hadden we 8 sponsoren.
Op 19 december heb ik ruchtbaarheid gegeven over de definitieve steenlegging op zaterdag 21 april 2018 en de mogelijkheid om stenen te sponsoren. In no time was het aantal gesponsorde stenen gestegen tot 21. Later is dit uitgegroeid tot het totaal van 33 sponsors.
Daaronder bevonden zich onder meer het kerkbestuur van de RK kerkparochies St Martinus en St Norbertus, Miriam van Leeuwen, die als directe nabestaande de 2 stenen voor haar familieleden sponsorde, basisschool de Ratel en tenslotte de kinderen van de groepen 7 en 8 van basisschool Maria Goretti die met een actie 2 stenen wilden sponsoren.
Basisschool Maria Goretti was via haar directeur Tejo Eijndhoven direct zeer enthousiast over het project en zijn er voor de groepen 7 en 8 van het schooljaar 2017-2018 verder op in gesprongen, waarover later meer. Tejo was als kind opgegroeid in Vught en het terrein van het KZ was als kind zijn speelterrein. Hij is verbonden aan de Vriendenkring Kamp Vught en voor hem was het zeer bijzonder om op deze manier te horen over de Gennepse Joden, die in KZ Vught gevangen werden en later gedeporteerd en vermoord. Vooral dat Selly en Nannie met het beruchte kindertransport vanaf Vught over Westerbork naar Sobibor zijn afgevoerd, trof hem zeer.
Mies Mooren en Marietje van Arensbergen
Op zoek naar meer informatie ben ik op 13 feb 2018 bij Marietje van Arensbergen op bezoek geweest. Marietje, op dat moment al 93 jaar, vertelde dat ze zich Selly en Nannie nog goed kon herinneren. Ze herkende de meisjes meteen van de foto's en vertelde dat ze zelf ook nog een foto had van Selly Andriesse, gezeten op de takkenbossen die bij haar thuis in de Spoorstraat gebruikt werden om de potjesbakkerij van haar familie (van Arensbergen) te stoken.
Harrie-Jan en ikzelf op bezoek bij Mies Mooren. Ook Marietje van Arensbergen was aanwezig
Een paar dagen later stuurde Harrie-Jan een mailtje dat hij in het boek “in memoriam” van Guus Luijters over de gedeporteerde kinderen een piepklein fotootje van Nannie Kaufman uit ca 1930 heeft gezien, in de tuin met een buurmeisje. Als herkomst werd opgegeven Mies Mooren, Kring van Dorth.
Na enig speuren wist ik die Mies Mooren te achterhalen, die inmiddels weer in Gennep woonde en heb haar op 18 februari gesproken. Mies bleek een ware goudmijn. Ze was van dezelfde leeftijd als Nannie Kaufman. Nannie en haar vader en moeder hadden bovendien 2 deuren verder gewoond in de huidige Burgemeester Woltersstraat in een woning die eigendom was van pa Mooren. Mies had met Nannie gespeeld en de foto in kamp Vught, die ook in het boek “In Memoriam” staat, was uit haar fotoalbum afkomstig en ze stond er ook zelf op. Niet alleen dat, er was nòg een foto in haar album, waar niet alleen Nannie en Mies op stonden maar ook de wat oudere Marietje van Arensbergen.
Genoeg reden om nog een keer een afspraak te maken. Die was snel gemaakt op 23 februari, waarbij ook Harrie-Jan en Marietje aanwezig zouden zijn. We kregen zo uit eerste hand informatie over de jaren 30 en de Joodse Gennepenaren van Mies en Marietje, die er zelf bij geweest waren.
Miriam van Leeuwen
Miriam is waarschijnlijk de persoon in Gennep die het meest direkt verbonden is met de Joodse Gennepenaren, die in de holocaust zijn omgebracht. Ze is de dochter van Arthur van Leeuwen.
Ellen Hoffmann was met Arthur getrouwd en is omgebracht.
De tante van haar vader Jet van Leeuwen is in Sobibor vergast.
Haar stiefzusje Anneke, dochter van Arthur en Ellen is in 1943 in handen van vreemden gegeven om onder te laten duiken in Friesland.
krantenfoto uit 1938 bij de 2e ronde van Gennep, georganiseerd door de Gennepse wielerclub, die mede door Arthur was opgericht en waarvan hij voorzitter was. Arthur is de 2e van links. Harrie van Arensbergen zit als wielrenner op de fiets
De oom van haar vader, Simon, is in april 1943 op de Gennepse Hei ondergedoken, later bij van Tol in de Maaskemp en uiteindelijk met valse identiteitsbewijzen met het restant van de Gennepse bevolking geëvacueerd eind december 1944.
Miriam is de enige sponsor van specifieke stenen, die van Ellen Hoffman en die van Jet van Leeuwen, haar directe familieleden. Harrie-Jan en ikzelf zijn op donderdag 5 april 2018 bij haar op bezoek geweest om haar ervaringen, zoals ze die via haar vader had overgebracht had gekregen, te bespreken, de steenlegging te bespreken en de spullen die ze had van haar vader te bekijken en te fotograferen.
De lotgevallen van de familie van Miriam worden in het boek "en toen waren ze weg" uitvoerig beschreven
De website
Op 11 april 2018 ging de website struikelstenen-gennep.nl officieel online.
Mirso had er in de maanden februari en maart hard aan gewerkt om een overzichtelijke, gebruiksvriendelijke en informatieve website te bouwen, waarin hij uitstekend geslaagd is.
De website beschreef alle betrokkenen, de plek waar ze gewoond hadden en wat er met hen gebeurd was.
Er was zoveel mogelijk fotomateriaal verzameld van de mensen en de plaatsen waar ze gewoond hadden.
Ook was op een plattegrond van Gennep aangegeven, waar hun huizen stonden.
De website bood bovendien de gelegenheid tot het maken van nieuwsberichten over het onderwerp, zodat Gennep op de hoogte kon blijven. Begin april 2018 werd de website bekend gemaakt bij het publiek.
De lezingen
Op 20 november 2017 was een mailtje binnen gekomen van Carina Gotink, bestuurslid van het LGOG, de historische kring Maas & Niers, gericht aan Harrie-Jan:
“ dat men op donderdag 12 april 2018, een lezing wilde organiseren in het kader van 4 mei. Wij denken hierbij aan het onderwerp de Joden(vervolging) in Limburg met ook aandacht voor de Joden die in Gennep/Noord-Limburg woonden. Herman van Rens heeft toegezegd en noemde uw naam in verband met uw onderzoek naar de Gennepse Joodse gemeenschap. Ondertussen heb ik begrepen dat u actief betrokken bent bij de realisatie van Stolpersteinen in Gennep .”
Dat was een verrassing omdat wijzelf op de avond voor de steenlegging 2 lezingen wilden verzorgen, door diezelfde Herman van Rens en diezelfde Harrie-Jan Metselaars èn ook nog eens over hetzelfde onderwerp.
Overleg met Carina resulteerde dat wij met het LGOG zouden optrekken en gezamenlijk deze lezingen zouden organiseren en wel op vrijdagavond 20 april, de avond voor de legging van de struikelstenen. Daar het LGOG regelmatig lezingen geeft was dit ook voor ons een prima oplossing. De ervaring in en de ondersteuning bij het organiseren van de lezingen zou ons prima helpen en het is uiteindelijk ook uitstekend verlopen.
Een dilemma was nog de juiste plek voor die lezingen. Het liefst zouden wij en het LGOG gekozen hebben voor de Raadszaal. Maar vanwege de verwachte toeloop zijn we uiteindelijk (terecht) uitgeweken naar de Kenniskeuken, onder de bibliotheek.
Omdat de belangstelling groter was dan de capaciteit van de ruimte moest helaas een strikt toelatingsbeleid worden toegepast, zodat we besloten hebben op een later moment nogmaals die lezingen te organiseren. Zo zouden ook diegenen die op 20 april niet terecht konden of verhinderd waren, alsnog naar de lezingen van Herman en Harrie-Jan kunnen.
De inrichting van de ruimte, de geluidsinstallatie en de catering had ook nogal wat voeten in de aarde. Met hulp van een ingehuurde cateraar voor de koffie en de thee, de van de gemeente geleende geluidsinstallatie en de inspanningen van Jan Wessels en zijn hulptroepen is het gelukt om die vrijdag een prima zaal te hebben voor de lezingen. Mirso zou zorgdragen dat de beamer zonder problemen door de heren gebruikt kon worden. Ikzelf heb de kamers geboekt voor Demnig, Metselaars, van Rens en partners, bij de Kroon. Dat leek ook gepast, want mooi centraal en de steenlegging zou zaterdag op minder dan 10 meter van hotel de Kroon beginnen.
Frank d'Ancona zou de boel aan elkaar praten en na afloop moesten dezelfde Jan met zijn hulptroepen de boel natuurlijk weer afbreken en opruimen.
Voorbereidingen steenlegging
Toon Peters en Ton van Bergen hadden op zich genomen om samen met de gemeenteopzichter de route te verkennen, en te bekijken waar en hoe de stenen het beste gelegd konden worden en welke voorbereidingen vooraf en nazorg achteraf nodig zouden zijn.
Op de foto rechts is ook nog (een gedeelte van) de gele streep te zien, die al eerder aangebracht was om de juiste plaats van de stenen te markeren
In de straat (hier in de Houtstraat) liggen de houten mallen pasklaar in de bestrating om plaats te maken voor de echte struikelstenen
Van gemeentewege zou de bestaande bestrating vooraf verwijderd worden.
Toon heeft vervolgens houten mallen gemaakt met de afmetingen van de struikelstenen en die mallen vooraf ter plaatse aangebracht. Dit vereenvoudigde de straatwerkzaamheden voor het plaatsen van de struikelstenen door Gunter Demnig.
Dat gebeurde al op de vrijdag voor de steenlegging, zodat alles tijdig gereed lag voor de zaterdag..
De gemeente Gennep regelde ook dat een stratenmaker aanwezig zou zijn bij de steenlegging om waar nodig hand en spandiensten te verrichten en om de bestrating na de plaatsing weer netjes achter te laten.
De scholen en meer in het bijzonder basisschool Maria Goretti
Nog voor de lezingen van 20 april en de steenlegging van zaterdag 21 april 2018 werd in de groepen 7 en 8 van basisschool Maria Goretti uitgebreid aandacht besteed aan de holocaust en wat er met de Joden en speciaal de Gennepse Joden gebeurd was in WOII. Dat daar 2 leeftijdgenootjes van het bij zaten, Selly Andriesse en Nannie Kaufman maakte het natuurlijk helemaal speciaal.
Het lesprogramma was voorbereid door de leerkrachten Elzemiek Paijens en Brenda Verbiesen samen met de schooldirecteur Tejo Eijndhoven.
Daarbij kwam de achtergrond van en de kennis van Tejo over het KZ Vught en wat daar gebeurd was natuurlijk zeer van pas.
Harrie-Jan rust uit van zijn inspannend uurtje met de leerlingen van groep 7 en 8 van basisschool Maria Goretti. Schooldirecteur Tejo Eijndhoven staat naast hem
Op donderdag 5 april kwam Harrie-Jan Metselaars het verhaal vertellen van Gennep en de Gennepse Joden in WOII aan de kinderen van groep 7 en 8 van Maria Goretti.
Bovendien werd een gedeelte van de Jetten-film getoond, waarin het vertrek van de Joden te zien is. Het werd een geanimeerd uurtje, waarin de kinderen soms wel heel diepgravende vragen en opmerkingen hadden.
Op een later moment zijn ook Jacob van Tankeren, Mies Mooren en Marietje van Arensbergen op school uitgenodigd om over die tijd en hun ervaringen te vertellen.
Als afsluiting hebben de kinderen later nog een trip gemaakt naar kamp Vught, wat volgens de berichten heel veel indruk heeft gemaakt op de kids.
De laatste voorbereidingen
De laatste voorbereidingen bestonden er natuurlijk uit dat iedereen naar behoren ingelicht werd. Gemeente, sponsoren en familie waren alle uitgenodigd voor de steenlegging.
Ik had interviews gegeven voorp gennepnews, Culthis radio en de Gelderlander en ik had de nodige ruchtbaarheid gegeven op mijn website gennepnu.nl.
Interview Culthis
Mirso had routekaartjes gemaakt met de plattegrond met daarop de plaats en tijd dat daar stenen gelegd zouden worden met alle bijzonderheden. Deze routekaartjes zijn gedrukt en bij de VVV en het Petershuis neergelegd en waren tijdens de lezingen beschikbaar om mee te nemen. De informatie over de steenlegging had Mirso natuurlijk ook op de speciale website gezet.
Tejo Eijndhoven, directeur van basisschool Maria Goretti had gevraagd of kinderen een eigen versje mochten opzeggen bij de steenlegging, en bloemen mochten leggen, hetgeen natuurlijk prima was.
Om 10:00h zou het officiële moment zijn bij het leggen van de stenen op de plek waar het huis van de familie Kaufman gestaan had in de Zandstraat. We hadden een spandoek laten maken van het beeld van de film, waar de familie hun voordeur achter zich dicht trekt op 9 april 2018. Jan Wessels zorgde in de vroege ochtend van 21 april, dat het spandoek op de juiste plek voor de gevel gehangen werd. Jan zou ook regelen dat de geluidsinstallatie van de gemeente om 10:00h op die plek aanwezig zou zijn.
De kers op de kaart was de aanwezigheid van de harmonie. Ik had met enige aarzeling gevraagd of ze op zaterdagochtend 21 april tegen 10:00h 's ochtends in vol ornaat wilden opmarcheren naar de plaats van het officiële moment. Met enige aarzeling, omdat de harmonie in 2018 200 jaar bestaat, erg druk bezig is met de voorbereidingen van dat feest en dat het bovendien geen prettige tijd is voor de leden om in uniform zo vroeg op straat te verschijnen. Tot mijn vreugde was er direct een enthousiaste reactie dat men daaraan graag meewerkte. En zo komt het dat de 200 jarige harmonie Unitas et Fidelitas in 2018 acte de présence gaf bij het leggen van de struikelstenen in Gennep en dat 77 jaar, nadat diezelfde harmonie in WOII een serenade gaf voor de toen 100 jarige Jodin “moeke” van Leeuwen, .
Achteraf vertelden een aantal van de familieleden van de omgebrachte Joden, dat ze dat toch wel het mooist hadden gevonden: de meisjes die een eigen gedicht voordroegen en bloemen legden en de harmonie, die het Genneps volkslied speelde.
De lezingen
Vrijdagavond 20 april was het zover. Alle voorbereidingen waren afgerond en als eerste zouden de lezingen worden gegeven door Herman van Rens en Harrie-Jan Metselaars in de “kenniskeuken” onder de bibliotheek. In eerste instantie was het plan om de lezingen te geven in de raadszaal van het oude stadhuis. Die raadszaal zou echter gerenoveerd gaan worden en bood slechts 70 zitplaatsen. Vandaar dat we kozen voor de kenniskeuken, waar we 115 toehoorders plek konden bieden.
De lezingen werden georganiseerd door het LGOG samen met Monarch. Het was maar goed dat dit zo afgesproken was. Het LGOG had in tegenstelling tot Monarch ervaring met het organiseren van lezingen, het vooraf inschrijven en het toezien op de toegang tot de lezing. Dit gedeelte zou voor Monarch lastig geweest zijn.
Voor sponsoren, familieleden, gemeente en anderen die hadden bijgedragen, was plaats gereserveerd. Toen de aanmeldingen begonnen binnen te komen bleken 115 plaatsen veel en veel te weinig te zijn. We besloten toen om later in het jaar nogmaals lezingen te organiseren.
Herman van Rens
De eerste lezing werd verzorgd door Herman van Rens, die uitgebreid inging op de holocaust in Nederland en dan in het bijzonder op de situatie in Limburg.
Harrie-Jan Metselaars
De 2e lezing werd gegeven door Harrie-Jan Metselaars. Deze lezing ging over wat er in Gennep gebeurde en het lot van de Gennepse Joden.
Het waren geanimeerde lezingen en zeker de 2e lezing leidde tot veel opmerkingen en aanvullingen van vooral de dames op de 1 e rij, Mies Mooren en Marietje van Arensbergen, die het allemaal zelf hadden meegemaakt.
De steenlegging op zaterdag 21 april 2018
Programma
Het programma van de steenlegging was als volgt:
- 09:00h, Houtstraat 4: Hedwig, Bertha en Josephina Bock
- 09:20h, Zandstraat 6: Max Bock en Rachel Bock-Oppenheimer
- 09:40h, Markt 15: Henri Andriesse, Jülchen Andriesse-Jakobsohn, Selly Andriesse en Abraham Jakobsohn
- 10:00h, Zandstraat 40: Jacob Kaufman, Henriëtte Kaufman-Leefsma en Nannie Kaufman. Dit is ook het moment van de officiële herdenking.
- Welkomstwoord van Harm Teunissen
- Toespraak van de burgemeester dhr Peter de Koning
- harmonie Unitas et Fidelitas speelt “St Oswaldus”
- Harrie-Jan Metselaars doet het verhaal over de familie Kaufman en wat er met hen gebeurd
- Steenlegging door Gunter Demnig.
- 3 kinderen overhandigen de 3 stenen aan Gunther Demnig.
- Tijdens de steenlegging speelt de harmonie het Genneps volkslied
- 2 gedichtjes van kinderen van MG gevolgd door een bloemlegging
- 10:40h, Brugstraat 16: Julius Andriesse, Helene Andriesse-Hes en Werner Hertog
- 11:00h, Spoorstraat 123: Ellen Hoffmann-van Leeuwen en Jet van Leeuwen
- 11:30h, Middelweg 32: Samuel Andriesse, Johanna Andriesse-Jesse, Walther Andriesse en Hildegard Andriesse
- 12:00h, Nijmeegseweg 34: Hedwig Kölling-Hirschberg
We gaan beginnen
De sprekers van de lezingen en Gunter Demnig genieten het ontbijt in hotel de Kroon. Vlnr: Harrie-Jan Metselaars, Herman van Rens, Annelies van Rens en Gunter Demnig. (op het moment van de foto was Sjoerd, de man van Harrie-Jan net even naar zijn kamer)
De ontbijtzaal van hotel de Kroon is heel toevallig ook de plek waar in de jaren 30 en 40 van de vorige eeuw de winkel van Bertha Andriesse was. Bertha die in de officiële stukken (pas) in 1943 van Vol-Jodin Half-Jodin werd en daarmee haar noodlot ontliep. Maar wel werden bijna al haar familieleden uitgemoord.
De flyer van Mirso met het programma van het leggen van de struikelstenen
Houtstraat 4
Zandstraat 6
Het 2 e adres, om 09:20h, is het voormalige adres van Max Bock en zijn vrouw. Jan Wessels en zijn broer Hans moesten echter eerst de tuk-tuk wegduwen, die boven de plek van de stenen stond.
Markt 15
Zandstraat 40; de officiële herdenking
10:00h, Zandstraat 40. Het adres van de familie Kaufman met dochter Nannie. Dit was de plek en het moment dat uitgekozen was voor de officiële herdenking. Ikzelf (Harm Teunissen) spreek het welkomstwoord uit met naast me Harrie-Jan (links) en burgemeester de Koning (rechts)
Op de plaats van de vroegere voordeur was een spandoek opgehangen met het beeld van dezelfde plek op 9 april 1943. We zien de familie Kaufman hun huis verlaten op die noodlottige 9 e april 1943 en 75 jaar later staat Gennep op dezelfde plaats om dat te herdenken
Brugstraat 16
Spoorstraat 123
Middelweg 32
Marietje van Arensbergen (rechts) en Mies Mooren, die beiden de oorlog bewust hebben meegemaakt en die ook beiden met Nannie Kaufman op de foto staan in de tuin van de familie Mooren.
Marietje heeft in haar tuin een bosje vergeetmenietjes geplukt om deze later bij de struikelstenen te leggen
Nijmeegseweg 34
De klus is geklaard
Daarmee waren alle 22 Gennepse struikelstenen geplaatst.
Inmiddels zijn we 5 maanden verder en zitten de 2e serie lezingen en de tentoonstelling eraan te komen. En ook het boek zal nog de nodige inspanningen vereisen zodat het dan beschikbaar zal zijn. In mijn mailbox "struikelstenen" zitten inmiddels meer dan 2200 mailtjes en daar zullen er nog wel een paar honderd bij komen.
Harm, Gennep, 19 sept 2018
Lijst van sponsoren van de struikelstenen
- Willy Michels, stadsgids
- Paul Martens, stadsgids
- Gérard van Duuren, stadsgids
- Harm Teunissen
- Nellie Zeemering
- Harrie-Jan Metselaars
- Arthur Nikkessen
- basisschool de Ratel
- de kinderen van groep 7 van basisschool Maria Goretti, schooljaar 2017-2018
- de kinderen van groep 8 van basisschool Maria Goretti, schooljaar 2017-2018
- Jan en Edith Wessels
- Els en Mirso Bajramovic
- Frank d'Ancona
- Dory Murray
- Hay van Arensbergen
- Fam. P.J. Noij-Koks
- Monique en Mat Rutten
- Miriam Basten-van Leeuwen (2X)
- Wilmie Jaspers-Goossens
- Toon Peters (Peters Bouwadvies)
- Het kerkbestuur van de parochies H. Martinus en H. Norbertus Gennep
- Frank en Nellie vd Broecke (Lek-Tech)
- Marlies Verstegen
- John Silvertand en Carina Gotink
- Stichting Monarch
- Jules en Jonas van Daal
- Frank Pubben
- John en Ini Hofmans
- Jurriaan en Christien Suurenbroek
- Wiel en Marijke van Dinter (2x)
- kleinkinderen Pieter, Harm, Neeltje, Jackelien, Benjamin en Kel
Het project ‘struikelstenen in Gennep' werd mede mogelijk gemaakt met subsidie van de gemeente Gennep en van de Provincie Limburg, waarvoor onze dank
.jpg)
