deel 3 van "Wie woont waar in Gennep in 1562"

door Wiel van Dinter (deel 3):

Tweedeling
In 1562 verdeelde Die groete straet het stadje Gennep duidelijk in twee woondelen. Door de ‘Grotepoort' Gennep binnen lopend had men aan de linkerhand de huizen van de Maaskant en rechts die aan de Nierskant. Eeuwenlang was dat zo geweest. De oudst bekende landweg uit het zuiden liep over de duinenrij naar de doorwaadbare plek in de Niers. In de Romeinse tijd vormde deze weg ter hoogte van nu de Markt een T-splitsing met de Romeinse weg van de Maas naar die doorwaadbare plaats. Verder naar het noorden gaand zou deze zuidweg vastgelopen zijn in het moerassige gebied bij het latere Genneperhuis.

Huizental
Het Ganapja van de Kelten veranderde langzaam in het Ganapi van de Romeinen. De vroegste bebouwing voltrok zich langs beide kanten van die weg over de maasduinenrug. In de Middeleeuwen ontstond zo de weg (straat) die de ommuurde woonplek Gennep in tweeën deelde . Qua oppervlak is het woongedeelte naar de Niers toe groter dan de Maaskant. In 1562 laat Gisbert van Randwick het verschil zien: aan de Maaskant 37 huizen, aan de Nierskant 81. (De 12 verspreid liggende huizen in de ‘Kerkbuurt' niet meegerekend.)

Poortwoning
Gisbert van Randwick noemt de drie officiële stadspoorten niet bij naam in zijn huizeninventaris. Maar ze tellen wel degelijk mee, omdat ze wooneenheden bevatten. In de Grotepoort noemt hij Peter Gijben in die port . Zijn beroep is kleermaker. In de Maaspoort wordt genoemd Jacob in die port. Hij heeft blijkbaar geen achternaam. Maar Gisbert voegt er aan toe: een dagloner. De Nierspoort heeft een dubbele woonunit. In het poortgebouw beneden woont de oude bottelier Heyn in die port . Boven huist Geert Schoemeker op die port . Zijn beroep blijkt uit zijn naam.

In beeld
Enkele namen lichten we nog uit de 130 hoofdbewoners. Burgemeester Rutger van Randwick (gereformeerd) woont met zijn gezin op de hoek van de Hout- en Zandstraat, nu locatie Zandstraat 2. Naast hem woont de Gennepse pastoor. Burgerlijke en religieuze gezagsdrager zin dus buren! De pastorie lag toen blijkbaar niet bij de kerk. De schout van Gennep, Jacob van Wijlaick , heeft zijn woning aan de Molenwqeg in het oudste huis van Gennep, een voornaam pand bij het in de 15 de eeuw gesloopte slot Lonenstein. Hedentendage noemen wij dat: het Pinakelhuis. In de Groete straet staat het huis van een belangrijke Gennepenaar: Engelbert Katz, de rentmeester (beheerder van hertogelijk vastgoed in Gennep).
Aan diezelfde Maaszijde staan in 1562 naast elkaar de woningen van drie schepenen midden in de straat. Stond hierbij het stadhuis van het middeleeuwse Gennep? In het huizenoverzicht worden 7 schepenen genoemd, die toen in functie (geweest) waren. Daarvan woonden er 6 in de Zandstraat en één in de Maasstraat.

1e bekende afbeelding van Gennep (vanaf zijde Ottersum) in beroemde stedenatlas van Braun-Hogenberg uit ca 1575. Gennep verscheen hier als 1 vd Europese steden

Ook in beeld
Het onderwijs aan de Gennepse jongens (!) werd gegeven door Meister Johan . Hij woonde in een stadswoning vlak bij de kerk (tevens organist). Hij blijkt ook gemeentesecretaris te zijn! In dat zelfde schaars bebouwde noordelijke deel van het stadje (‘kerkbuurt') staat ook de boerderij van Clais von Tempell, ackerman in de doelen. Op Zandstraat-west -dicht bij de Maasstraat- wordt de weerdt in het Sint Joosthaus genoemd. Is hier sprake van een herberg of gemeenschapshuis? In de Houtstraat-noord staat het gaisthaus met twee (bejaarde?) weduwnaars. Bij alle mannen die kroniekschrijver Gisbert noemt, valt één vrouw nauwelijks op. We bedoelen een zeer belangrijke vrouw in het stadje: Tryn Noyen, wyessmoder : de vroedvrouw. Zij woont ook op de Zandstraat-west, bijna op de hoek met de Maasstraat.

deel 2 van "Wie woont waar in Gennep in 1562"

door Wiel van Dinter (deel 2):

‘Kerkbuurt'
Gisbert van Randwick opent zijn huizenoverzicht met 12 huizen die blijkbaar niet aan een straat staan, maar verspreid over het noordelijk deel van het stadje liggen. Hij had ze kunnen samen noemen als “kerkbuurt”, want ook de Martinuskerk staat daar. Vervolgens vermeldt hij de huizen aan weerskanten van de 5 straten die Gennep in 1562 heeft: Nyrstrait noordkant 10 en -zuidkant 12; Groete straet -oost 33.; -westkant 26; Molenweg -zuid 17; Holtstrait -noordkant 4 en -zuidkant 6; Maistrait -noord 5 en -zuidkant 5. In totaal telt Gennep anno 1562 dus 130 wooneenheden. Daarbij komen dan nog (ongenoemd) gebouwen zoals de kerk, het stadhuis, de waag, de school en de korenmolen. Het valt op dat de oostzijde van de Grotestraat meer huizen telt dan de westkant. En dat terwijl de huizenrij oost door twee zijstraten onderbroken wordt. Een verklaring kan zijn, dat aan die westzijde het vrijstaand stadhuis een flink aantal strekkende meters van de rooilijn in beslag nam.

‘Grotepoort'
Kroniekschrijver Gisbert geeft in zijn notities 3 officiële toegangspoorten in de omringende stadsmuur aan: de Zand-, Maas- en Nierspoort. Omdat hij geen ‘Zandstraat' kende, zal die poort bij hem wel de ‘Grotepoort' geheten hebben. Deze poort is vandaag de dag na archeologisch onderzoek qua omvang met blinkende tegeltjes gemarkeerd in onze Zandstraat, ter hoogte van de Hema. De Zandpoort van 1562 uitlopend, had men de kans 3 richtingen op te gaan: naar links de “Gochse straat” op naar die stad (nu: Picardie). Rechtdoor ging men naar Heijen en verder ( door nu de Emmastraat). De derde weg, het ‘leuegpad” mondde hier uit. Het pad kwam vanaf het Maasveer, en liep buiten de stadsmuur om naar de Zandpoort buiten. Je omzeilde hier lopend het poortgeld aan de Maaspoort (nu de route: 't Straatje en links af de Brugstraat).

Maaspoort
In 1562 kon men van het hertogdom Brabant via het Oeffelts Maasveer in het hertogdom Kleef komen. Na betaling van het ‘poortgeld' had men toegang tot het stadje Gennep. Deze Maaspoort was een dubbele poort, omdat er voorheen een gracht met brug tussen gelegen had. De weg naar/van het veer was in slechte staat, omdat hij bijna ieder jaar bij hoogwater onder stond. (Gennep was geen havenstadje. Het was 25 minuten gaans naar de Maas.)
Nierspoort
Dit poortgebouw stond vlakbij nu de ingang van de Nierssstraat. Buiten de poort lag de houten brug over de Niers. Links van de brug stond aan de stadszijde van de Niers de hertogelijke korenmolen op waterkracht. Daar tegenover werkte een walkmolen voor lakenfabricage. De weg uit de stad liep over ‘den dam' en voerde links door nu de Henacker dan wel de Koeweidestraat, en via de Bloemenstraat, naar Nijnegen. Er was een afsplitsing maar Ottersum (Kleineweg) en verderop de hoofdweg naar de hertogstad Kleef (via Horssestraat).

Houtpoort
Er was nog een vierde, onofficiële, poort in de stadsmuur. Enkele tientallen meters stroomopwaarts de Niersbrug was een kleine poort in de stadsmuur voor het transport van boomstammen. Die werden vanuit het Rijkswald bij Kessel in de Niers gelegd. Bij de Niersbrug in Gennep trokken arbeiders de stammen uit het water en sleepten ze door het poortje naar de open plek in de dichtstbijzijnde straat . Die heette dan ook de Holtstrait Daar werden ze ter plekke gezaagd ( met handkracht !). De gezaagde stamdelen moesten direct worden weggevoerd (risico bij brand). Mensen konden ook gebruik maken van het poortje om vanuit de stad met een trekpontje over de Niers in de horsten ‘liesten' als veevoer te gaan snijden.

(volgt: deel 3)
Wie woont waar in Gennep in 1562

Wiel van Dinter vertelt (deel 1):

Vlucht
Aan een protestantse godsdienstvluchteling uit de 16 de eeuw hebben wij nu een nauwkeurig beeld van het stadje Gennep uit 1561/62 te danken. Al jaren was er toen in het katholieke, Spaanse Holland een meedogenloze vervolging van de ‘nieuwe godsdienst' aan de gang. Protestanten vluchtten onder meer naar het naburige hertogdom Kleef, waar de hertog protestanten gedoogde. De adellijke, Nijmeegse familie Van Randwick zocht eveneens de toevlucht in het Kleefse stadje Gennep, waar zij reeds uitgeweken familie en geloofsgenoten woonachtig wisten (1548).

Kroniek
De aristocratische familie Van Randwick vond snel zijn plek in de hoogste kringen van het ongeveer 600 inwoners tellend stadje. (Een van de drie kleinste plaatsjes met stadsrechten in het hertogdom). De familie was invloedrijk: Rutger van Randwick wordt in 1552 en 1558 al als burgemeester genoemd. Hertog Willem V benoemde Rutger hier tot burgemeester voor het leven. Gisbert van Randwick begon in de 60er jaren met het schrijven van een familiekroniek. Daarin komt ook de episode van het verblijf in Gennep voor. Hij schetst o.a. een nauwkeurig beeld van het stadje Gennep en de sociale geaardheid van de bevolking. Hij geeft in iedere straat huis voor huis aan de naam van het gezinshoofd en diens beroep of functie. Voorts of de woning al dan niet eigendom is.
Het feitenmateriaal daarvoor ontleent hij aan eigen waarneming en gedetailleerde feiten uit het burgemeesterschap van Rutger. Hij noemt dit hoofdstuk uit de kroniek:
“Notities betreffend de huizen der stad Gennep anno 1562 en de bewoners ervan”.

Lonenstein
Om de huizen te lokaliseren heeft Gisbert een plattegrond in gedachten. Hij ziet Gennep vóór zich binnen de stadsmuur met de drie stadspoorten. Hij situeert de huizen langs de linker- en rechterkant . En dat straat na straat van het stadje. Hij benoemt de straten met de naam van 1562:
1. Nyrstrait; 2.Die groete straet (Zandstraat); 3.langs de stadsmuur waar de molen op staat (Molenstraat); 4.Holtstrait; 5.Maistrait.
Deze 5 straten herkennen wij nu nog moeiteloos. Aan het stratenpatroon is dus eeuwenlang niets veranderd. De hedendaagse Molenstraat had in 1562 de huizen aan de zuidkant staan. Het was in 1562 de weg waarover de boerenkarren vanaf de Grotestraat (Zabdstraat) naar de windmolen reden. Deze korenmolen stond sinds ca. 1420 als restant van het gesloopte slot Lonenstein op de stadsmuur. Deze karweg liep dood aan de molen. Geen doorlopende verbinding naar de Nierwal.

Stadhuis
Die groete straet begon vanuit de (Zand)poort dwars door het stadje van zuid naar noord. De noordpunt mondde uit in de verbinding tussen Maas- en Niersstraat. Boven dat verbindingsstuk lag een open stadsdeel met her en der verspreid liggende huizen. De kroniekschrijver Gisbert begint deze 12 woningen apart te noemen, omdat ze geen straat vormen. Daarom missen we in de opsomming van Gisbert ook de Markt en de Kerkstraat. Het toenmalige stadhuis stond in Die groete straet ter hoogte van het oud-postkantoor. Het open noordelijk stadsdeel had aan de westkant de doelen = het oefenterrein voor de stadsschutterij. Dit schietterrein liep van de Maasstraat tot aan de noordelijke stadsmuur. In het oostelijk deel van het open gebied bevond zich de Martinuskerk met het kerkhof naar de Niersstraat gericht. Tegen het kerkhof lag de lagere school met de woning van meister Jan .

wordt vervolgd

Piet Giesbers

Triest, maar ook heel mooi. Woensdag 10 mrt 2021 was de mis in de Martinuskerk vanwege de uitvaart van Piet Giesbers. Te voet werd de kist, gevolgd door familie naar de kerk gebracht vanuit het appartement van Piet tegenover de Martinuskerk. Heel toepasselijk ging de stoet op die manier ook langs de werkplaats aan de Zuid-Oostwal waar Piet al die jaren zijn timmer-ambacht had uitgeoefend. De kist werd begeleid door buurtgenoten van buurtvereniging Helpt Elkander en het Genneps Vocaal Ensemble vormde met andere buurtgenoten een erehaag voor Piet. Op de oprit naar de kerk hield de stoet halt en zong het Vocaal Ensemble 3 coupletten van het Genneps Volkslied. Piet zou het mooi gevonden hebben. Triest maar tegelijk ook heel mooi. een foto voor de kerk, maar ook nog een paar foto's van het Gennepse knapenkoor uit rond 1950. Het knapenkoor is eigenlijk de voorloper van het Vocaal, dat dit jaar zijn 60-jarig bestaan viert. Piet zong toen al in het knapenkoor en later dus al die jaren in het Vocaal Ensemble. Verleden jaar nog, op 4 april, werd hij ook al toegezongen. Toen door zijn buurtgenoten van buurtvereniging Helpt Elkander. Zij zongen hem toen vanwege zijn 84e verjaardag in het begin van wat we nu kennen als het corona-jaar. Daarom als laatste ook nog een foto van die aubade van bijna een jaar geleden. Rust zacht Piet. Ik weet nog dat ik heel heel lang geleden als jong gastje bij jou in de werkplaats houtjes kwam halen om een vlieger te maken.

de gang van zijn appartement tegenover de Martinuskerk naar de kerk
het Knapenkoor bij een uitstapje naar Schiphol in 1950
Knapenkoor in 1950
de timmerwerkplaats van Piet
4 april 2020. Piet wordt vanwege zijn 84e verjaardag toegezongen door buurtvereniging Helpt Elkander. Corona maakte andere felicitaties onmogelijk
de rouwbrief

 

L1 interview over de Gennepermolen

Op 4 maart 2021 werd ik door Frank Gruber van L1radio geinterviewd over de plannen voor het direktiegebouw van de Gennepermolen en de aanvraag van de stichting Monarch om het gebouw de status te geven van gemeentelijk monument, teneinde het gebouw tegen sloopplannen te beschermen. Het interview werd op zaterdag 6 maart tussen 11 en 12h a.m. uitgezonden in het programma cultuurcafé. Ikzelf heb het interview gedownload en van beeld voorzien. 

Genneps Volkslied

Iemand vroeg me om opnames van het Genneps Volkslied. Omdat dat misschien nog vaker kan gebeuren zet ik een aantal versies op mijn website. Het zijn wav-files die ook gedownload kunnen worden.

Proms 2000 in de kubus. Harmonie met Cheers
dodenherdenking 2014, Vocaal Ensemble
opening kermis 2014, Vocaal Ensemble
het carillon van het stadhuis
2017: muziekmiddag ter gelegenheid van de viering 400 jaar stadhuis van Gennep
bladerboek Holocaust Gennep en groepsfoto's vd harmonie
Groepsfoto's van 1874 t/m 2019
Het verhaal achter het holocaust monument
Genneps boek op straat in Amsterdam

Binnekort zal het holocaust monument op het Vredesplein geplaatst worden. Maar de Jodenvervolging in Gennep en het boek dat daarover geschreven is door Harrie-Jan Metselaars is nu zelfs al tot het centrum van Amsterdam doorgedrongen. In de Willem Frederik Hermansstraat op het Oosterdokseiland naast de Openbare Bibliotheek Amsterdam is de gevel van de MediaMarkt vorige maand opgesierd met graffiti in de vorm van meer dan levensgrote boekenkasten met daarin allerlei bekende boeken van bekende schrijvers, zoals bv Baantjer, Turks Fruit, Pluk van de Petteflat en nog veel meer. Maar in die meer dan levensgrote boekenkast staat ook het boek "En Toen Waren Ze Weg", over de Jodenvervolging in Gennep, geschreven door Harrie-Jan Metselaars en uitgegeven door de Gennepse stichting Monarch.

Op de afbeelding hieronder zien we de trotse Harrie-Jan voor de boekenkast met daarin onder andere zijn boek over Gennep. Voor de bibliotheek is het uitzicht ook een stuk beter en meer toepasselijk geworden dan de blinde gevel van de Mediamarkt. Zelfs de gemeente Amsterdam bericht over de aangebrachte "street-art" van de hand van de kunstenaar Jan is de Man (website: www. janisdeman.com)

Harrie-Jan voor de net aangebrachte street-art met de boekenkasten met ondermeer zijn boek. Goed nieuws is ook dat Harrie-Jan momenteel bezig is om de tekstuele en andere foutjes uit het boek te halen. Zodra dat gebeurd is zal ik de verbeteringen in de pdf-files aanbrengen en zal het boek digitaal gepubliceerd worden. Op deze manier kan iedereen, die dat wil kennis nemen van het boek en kan het boek bv ook voor studie of in het onderwijs gebruikt worden. Publicatie zal in ieder geval gebeuren op deze website en waarschijnlijk ook op de website van de stichting Erfgoed Gennep.

screenshot van de website van de gemeente Amsterdam
overzicht van de nieuwe street-art

In Gennep hebben we ook een heeeeeeeele grote blinde muur. (bij de vlonder). Een idee is om ook die muur van graffiti te voorzien met bv de prent van Blaue of andere toepasselijke afbeeldingen.

Fijne feestdagen en een gezond en gelukkig 2021!

Watervergunning voor Holocaust Monument

Yes, we hebben toestemming. Op mijn aanvraag voor een omgevingsvergunning voor het Holocaust monument op het Vredesplein heeft het Waterschap positief beslist en een "Watervergunning" afgegeven. Het monument mag nu dus geplaatst worden en verhuist van mijn tuin naar het Vredesplein.

Het bleek nog lastig om zoiets te regelen. Gemeente, Rijkswaterstaat, Waterschap..... De verleende ondertekende vergunning: link

de shared space OPGELOST

Even vooraf: de wethouder was in de raadsvergadering van 14 dec 2020 wat bezorgd dat ze met 17000 Gennepenaren en dus ook 17000 "verkeersdeskundigen" te maken had. Ik ben 1 van die 17000, maar ik heb er toevallig voor geleerd. Verkeerskunde was naast stedebouwkunde en nog wat andere zaken onderdeel van mijn studie aan de Technische Universiteit Eindhoven. Ze kan dus gerust zijn.

Ik heb al 7 jaar mijn zorgen uitgesproken over die shared space en vooral voor de zwakkere verkeersdeelnemers en daarnaast ook voor de afbreuk aan de potentie van het winkelgebied van de Zandstraat. Gezien de discussie in de gemeenteraad gisteravond wordt dit in de Gennepse Gemeenteraad breed gedeeld. Maar men weet blijkbaar niet zo snel een oplossing. En daarvoor heb ik een advies. Het beste zou zijn om zoveel mogelijk autoverkeer daar weg te halen, maar daarvoor heb ik na 15 jaar oplossingen aandragen de hoop al zo'n beetje opgegeven. Maar ik heb wel de next best oplossing.

Het probleem: het probleem is, dat de zogenaamde "shared space" helemaal geen shared space is, maar een gewone doorgaande weg. Zo is de straat ook ingericht. De inrichting is geprioriteerd op het doorgaande autoverkeer van ZuidOostwal naar Zandstraat en omgekeerd en is bovendien onoverzichtelijk.

Gevolg is dat de zwakkere verkeersdeelnemers als aangeschoten wild fungeren. Fietsers die richting het stadhuis willen, proberen zo snel mogelijk aan de overkant te komen aan de kant van het JL plein, tussen de auto's door. En daar worden ze geconfronteerd met die schuine gladde stenen, die de weg voor de auto markeren. Bovendien komen ze vervolgens tegemoetkomende voetgangers, fietsen en soms zelfs auto's vanuit de Zandstraat tegen. Er zijn ook al verschillende zogenaamde eenzijdige ongevallen gebeurd.

De snelle en goedkope oplossing:

Maak de Zandstraat weer een voorrangsweg. Verkeer vanaf de ZuidOostWal moet dan voorrang verlenen aan alle verkeer op de Zandstraat. Fietsers en voetgangers hoeven zich dan niet meer in alle bochten te wringen om "veilig" naar de overkant te komen (en komen ook helemaal niet meer bij de schuin liggende kantstenen). De voetgangers, fietsers, rolstoelen en steps hebben VOORRANG op de auto. Verkeer vanaf de Brugstraat moet voorrang verlenen aan verkeer uit het centrum, zodat fietsers veilig kunnen doorfietsen richting Spoorstraat en de auto's ook het "erf" weer snel kunnen verlaten. Het voordeel bij de kruising met de Picardie is ook evident. Ook daar veilig oversteken voor voetgangers en fietsers op de Zandstraat.

De uiteindelijke oplossing:

Maak het gebied tussen de Brugstraat en de ZOWal "erf". Dat betekent dat langzaam verkeer er voorrang heeft en niet meer zoals nu de auto. Verwijder vervolgens die gladde kantstenen en pas de bestrating aan tot dat "erf" met hooguit onderbroken belijning om aan te geven waar de auto zich mag bevinden (maar ook daar ondergeschikt aan het langzaam verkeer). De kosten hiervan zijn ook al zeer beperkt.

Dus eerst voorrang wijzigen en een paar borden plaatsen, voor weinig geld en daarna dat gebied als erf inrichten en de gevaarlijke elementen weghalen. Doodsimpel. (is een opleiding toch ergens nuttig voor ;-) )

Omdat dit toch een fotogalerij is, hieronder de filmpjes uit 2013 en van gisteravond over dit onderwerp. Overigens een interessante positie-wisseling: 2013 VVD in de oppositie en D66 in het college; 2020 VVD in het college en D66 in d oppositie. :-)

NIMA interview op 28 okt 2013 met mevr van Hulsteijn en dhr Wessels nav de raadsvergadering over de shared space.
Raadsvergadering 14 december 2020 over het onderwerp shared space