Wiel vervolgt zijn verhaal over operatie Market Garden en hoe dat in Gennep beleefd werd in september 1944, nu 75 jaar geleden.

Oorlog
Sedert 10 mei 1940 heerste er in Gennep de oorlogstoestand. Van oorlogshandelingen was er toen nauwelijks sprake: er liepen al Duitse soldaten door Gennep voordat Gennep goed en wel wakker was. De vrijheid van meningsuiting was snel ingeperkt, de distributiebonnen voor voedsel, kleding, brandstof e.d. gaven steeds mindere hoeveelheden. Gebreidelde pers, radio's inleveren, alleen nazi-gestuurde berichten. In het geheim gehoord nieuws van ‘Radio Oranje' gaf de keerzijde van het nieuws. Dwangarbeid in Duitsland, de avondklok, Gennepse mannen en vrouwen die verplicht werden te werken aan de Westwall, verhardden het leven in oorlogstijd. De geallieerde landing in Normandië luidden een nieuwe fase van de oorlog in.

Juk
Een vleugje optimisme leefde op onder het steeds zwaarder wordende juk van de bezetting. De steeds vaker voorkomende nazi-berichten van ‘strategische' terugtochten van Duitse legers wakkerden dat optimisme aan. De ‘val' van Brussel en Antwerpen gaf een gevoel van “ze komen er aan”. En de bezetter werd brutaler en grimmiger. In Gennep opgehangen bulletins van gefusilleerde verzetsstrijders probeerden een angstcultuur te kweken. Eskaders bommenwerpers die dag en nacht over Gennep naar Duitsland vlogen, en ook buurtsteden hoorbaar aanvielen, brachten de oorlogshandelingen naast de deur.

Kinderkapel
Als Mulo-leerling hebben wij Gennepse jongens, nog steeds vakantie. De school is door de Wehrmacht gevorderd voor militairen. Met buurjongens slenter ik door Gennep, kijk hoe mannen en vrouwen, gewapend met een schop, loopgraven moeten gaan maken aan beide oevers van de Maas. De spanning die in Gennep hangt, gaat ons grotendeels voorbij. Op zondag 17 september gaan we als altijd om half 9 naar de Kindermis. We voelen ons eigenlijk te groot voor die Mis, maar koster Adriaan stuurt ons in de Hoogmis door de volle kerk naar de kinderkapel bij de andere ‘zondaars'!

Vliegers
Gisteren was het al druk geweest in de lucht. Jachtvliegtuigen schoten op alle voertuigen op de weg. Nu tijdens de Mis hoorden we duidelijk bommen vallen richting het Rijkswald. Wij woonden in een bovenwoning op de hoek Maasstraat/Markt. Ik was vroeger thuis uit de kerk dan anders. De kapelaan had niet gepreekt vanwege die bommen. Het is stil in de lucht totdat ik rond half twaalf een steeds sterker wordend geronk hoor. Ik schuif het raam open en zie uit de richting Oeffelt een grote zwerm vliegtuigen komen. Het zijn toestellen met het Engels kenteken. Zo laag vliegen ze anders nooit. Het geluid is oorverdovend. Ze gaan richting Nijmegen. Schoolkameraad Wim van de overkant ziet me en schreeuwt: Ga mee! En rent de Markt op. Ik hol de trap af en volg hem. Theo en Jeu van De Kroon rennen al de Niersstraat in.

Parachutes
Even later staan we op de Niersbrug, waar je ver van je af kunt kijken. We zien de machines achter de bomen van de Nijmeegseweg verdwijnen. Mensen, die op het dak van de Genneper Molen staan, roepen: “Ze gooien pamfletten uit.” En even later: “Nee, het zijn parachutisten”! Op de brug worden de kijkers het eens: het is opzij van Nijmegen. Zou Groesbeek kunnen zijn. Een onderdrukt gevoel van uitgelatenheid zweeft door de groep mensen: de Tommies komen!

Gliders
Opnieuw zwaar geronk in de verte. Er komen nog meer vliegtuigen. Weer kun je de propellers zien draaien. Maar iedereen staat met open mond naar boven te kijken. Dit kan niet waar zijn! Achter elk toestel hangt aan een kabel een kleiner vliegtuig, een zweefvliegtuig. Wel honderd trekkers, netjes naast en achter elkaar. Ze gaan dezelfde kant op. Mensen op het dak vertellen dat de zwevers plotseling alle naar beneden gaan. Waar is dat voor? Al redenerend stuift de groep plotseling uit elkaar. Met grote snelheid komt van de Nijmeegseweg een Kübelwagen aangereden. In de Duitse jeep drie Duitse officieren met strakke gezichten, die in volle vaart de Niersstraat in rijden. De volwassen mensen kijken elkaar veelbetekenend aan.

Filmpje van zo'n glider

Fiets
Als wij jongens tegen vieren naar huis gaan, zien we iets geks. Groepjes Duitse militairen lopen in snel tempo richting station. Anderen fietsen zonder geweer naar de Looi. Ik kom thuis en zie mijn moeder met roodomrande ogen. Mijn zusje is haar voor: “Een soldaat wilde vader dood schieten. Hij heeft vaders fiets afgepakt.” Ineens voel ik: de oorlog is dichterbij.

Harm: hieronder luchtopnames van 1944, waarop de WACO-gliders op de grond te zien zijn. Ter vergelijk (en orientatie) ook een luchtopname uit 2019

Op deze luchtfoto zien we de plek waar de gliders geland waren.	een detail van de foto links	de situatie in 2019

door Wiel van Dinter:

Na het volgen van de drie informatie-avonden over ‘De Lob van Gennep' overheersen bij mij drie soorten gevoelens. Buiten dat: de stuurgroep kwam met een helder verhaal over de drie opties, ondersteund door duidelijke tekeningen. De massaal opgekomen belangstellenden (merendeel inwoners) kregen te weinig tijd om (kritische) vragen te stellen.

Delta
Mijn eerste gevoel was, dat met name het draagvlak voor optie 3 (een binnenmeer bij extreem hoge waterstand) praktisch nihil was. Een watersnood zoals in 1993 en 1995 was van alle tijden. Maar het opzettelijk onder water zetten van een woongebied was van de zotte. Half Nederland zocht duizenden jaren geleden een woonplek in de rivierendelta die Holland toen was.

Democratisch
Hoe beleefde de stuurgroep deze avonden? Ik denk dat de leden voorbereid waren op een pittige avond. Zij wisten dat bij optie 3 iedereen in de bomvolle zaal in de startblokken zat. En ik kreeg het onbehaaglijk gevoel, dat een positief besluit voor optie 3 al vast stond. Wij moeten u horen opdat u later nooit kan zeggen: “dit is een besluit over ons zonder ons.” De opmerking: “de stuurgroep beslist, de leden ervan zijn democratisch gekozen” wekte bij mij argwaan. En het versterkte mijn onbehaaglijk gevoel.

Teleurstelling
De projectgroep ‘De Lob van Gennep' bespreekt de 3 opties en legt die aan de hand van illustraties verder uit. De zaal luistert naar de antwoorden op vragen hoe hoog het water hier en daar komt te staan. De mensen komen tot leven als de gevolgen van het binnenkomend water te berde worden gebracht. Dan is het bijna 21.00 uur en maakt de dijkgraaf duidelijk, dat antwoord daarop niet de opdracht aan de stuurgroep was. Mijn gevoel van teleurstelling wordt breed gedeeld in de zaal.

Kerkje
Daags na de laatste Lob-avond ga ik naar Milsbeek. Het is bijna 75 jaar na ‘Operatie Market Garden'. En eerstkomende februari ‘Operatie Veritable'. Toen was het de dag dat de Britten van de Plasmolense heuvels afdaalden en zich een weg vochten naar het kerkje hier, dat ze dagenlang daar ginder gezien hadden. Jongemannen uit de bergen van Wales en Schotland, kruipend en lopend naar de Niers en verder. Een aantal van hen verloor in deze regio, ver van huis, hun leven. Hier op dit ereveld kregen ze hun laatste rustplaats.

Water
Mijmerend sta ik over de rijen grafstenen heen te kijken. En dan opeens flitst ‘De Lob van Gennep' door mijn hoofd. Versteend zie ik het water langzaam tussen de graven door naar me toe kruipen…
Ik draai me om. Nee toch!

8 sept 2019: Op verzoek van verschillende mensen heb ik wat zaken met betrekking tot de “lob van Gennep” op een rijtje gezet. De diverse afbeeldingen heb ik in eerdere bijdragen al op facebook gezet. De informatie welke ik verzameld heb en hier toon komt uit verschillende publieke bronnen en ik geef vervolgens mijn interpretatie in een "special" op deze website (zie pagina `specials` hierboven, maar nu ook vanaf de voorpagina rechtstreeks. Indien er mensen zijn, die het beter weten, of die opmerkingen hebben, laat dat dan aub weten.

special: 'de "LOB" van Gennep'

In 2006 berichtte ik op deze site dat een maquette van onze Martinuskerk in Madurodam staat. Maar ook dat die maquette niet echt op onze vertrouwde kerk in Gennep lijkt. Harrie-Jan Metselaars is in de geschiedenis gedoken en heeft het volgende verhaal geschreven.

De St. Martinuskerk van Gennep in Madurodam

En tijd lang heeft er in Madurodam een maquette gestaan van de Gennepse St. Martinuskerk in Gennep. Maar die leek helemaal niet op het echte gebouw. Hij is inmiddels dan ook verwijderd. Maar hoe kan het dan dat er toch een dergelijk bouwsel heeft gestaan. Harrie-Jan Metselaars vond in het boek ‘Ware schoonheid of louter praal. De bisschoppelijke bouwcommissie van Roermond en de katholieke kunst van Limburg in de twintigste eeuw‘ van Jos Pouls de verklaring.

Het model dat in Madurodam stond is gemaakt op basis van het eerste ontwerp van de kerk uit 1949 van de hand van architect Nico van der Laan. Het toenmalige kerkbestuur onder leiding van deken W. Janssen heeft dit plan toen goedgekeurd. Als dit plan verwezenlijkt was had het terrein aan de Zuid-oostwal waar de kerk staat er nu heel anders uitgezien. Tussen de kerk, met drie aparte puntdaken, en de vierkante toren, niet links, maar rechts van de kerk, was een kloosterachtig gebouw geprojecteerd. De foto van de in Madurodam geplaatste maquette geeft daarvan een mooi beeld. Hoe en wanneer men er toe is gekomen om een model van de Gennepse kerk in Madurodam te plaatsen is niet bekend. Misschien is toentertijd het initiatief van het architectenbureau uitgegaan en heeft men daar gebruik gemaakt van de oorspronkelijke plannen en niet de uitgevoerde plannen.

Dt gebouw is er niet gekomen. Uiteindelijk kon pas in 1953 met de bouw van de huidige kerk worden begonnen, nadat er nog enkele andere ontwerpen waren afgekeurd. Financiële problemen speelden daarbij een rol, maar daarnaast vooral bezwaren van de Bouwcommissie van het bisdom Roermond. Zonder diens goedkeuring mochten er geen katholieke kerken in Limburg worden gebouwd.

Wat waren die bezwaren?

De architect die deken Janssen in 1948 had uitgezocht, Nico van der Laan, was geen Limburger, maar kwam uit Leiden. Samen met zijn broer, de benedictijn Hans van der Laan, leidde hij in Den Bosch een cursus voor katholieke architecten, vooral op het gebied van kerkenbouw. De bouwstijl die daaruit voortkwam wordt aangeduid als de Bossche School. Die was toen, eind jaren veertig, nog tamelijk traditioneel en gebaseerd op het model van de vroeg christelijke basilieken in Ravenna en Rome. Veel kerken die in die tijd in Nederland werden gebouwd waren in die stijl.

Zo niet in Limburg. De toenmalige leden van de bisschoppelijke bouwcommissie hielden er niet van. Ze vonden die niet eigentijds genoeg, en vooral veel te Hollands sober en te weinig Limburgs zwierig. Dit kwam voort uit het idee, dat in kerkelijke kring breed leefde, dat er een aparte katholieke Limburgse cultuur bestond, die afweek van die van de rest van Nederland. Ook in de kerkenbouw moest dat tot uitdrukking komen. Steun vond dat ook bij veel Limburgse architecten, die geen concurrentie van buiten wilden.

In 1951 maakte Van der Laan een nieuw ontwerp. Dat is ook in het boek van Pouls afgedrukt. In dit ontwerp zouden er balustrades boven de zijbeuken komen. Maar ook deze opzet vond de Bouwcommissie nog te traditioneel en te weinig streekeigen. Dat eigene moest onder andere tot uitdrukking komen door het gebruik van natuursteen of mergel.

Deken Janssen voelde zich ‘als simpele bouwpastoor', zoals hij zich zelf noemde, verstrikt in deze ideologische strijd. Waarschijnlijk zal hij Gennep ook niet als echt Limburgs beschouwd hebben. Maar vooral ging deze slepende kwestie volgens hem ten koste van de zielzorg en het godsdienstig leven in Gennep. Er moest, zes jaar na de bevrijding, nog steeds gekerkt worden in de noodkerk bij het spoor, een voormalige loods van de NBDS en latere drukkerij Janssen.

In het boek staat een derde ontwerp uit 1952 dat de voorgevel laat zien zoals wij die nu kennen. Er is daarbij voor de buitenkant een compromis gevonden. Er is zowel baksteen als mergel gebruikt. Het principe van de vroeg-christelijke basilica is, zowel binnen als buiten, gehandhaafd. Op 23 maart 1953 vond eindelijk de aanbesteding plaats. De CAGO was met 341 883 gulden de laagste inschrijver. De nieuwe kerk werd met Kerstmis 1954, bijna tien jaar na de verwoesting van de vorige, in gebruik genomen. Dat was eigenlijk nog te vroeg, zoals blijkt uit de memoires van Thom van Kalmthout, want de vloer was nog niet droog en moest daarna opnieuw gelegd worden. De pastorie, ook van de Bossche School, is in 1955 gebouwd.

Pouls geeft aan dat er na die in Gennep in Limburg verder geen parochiekerken in de stijl van de Bossche School zijn gebouwd. Maar tegelijkertijd vond er, vermoedelijk ook onder invloed van de gang van zaken in Gennep, wel een ontwikkeling plaats binnen de Bossche School. Die werd steeds minder traditioneel en richtte zich steeds meer op ‘objectieve schoonheid'. Als hoogtepunt daarvan kan wel gelden de nieuwbouw van de bendedictijnerabdij in Mamelis in 1966, van Nico van der Laans broer Hans, uitgerekend ook in Limburg. Hans was ook al nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van de Gennepse kerk. Hij heeft de banken ontworpen en bemoeide zich ook met de ramen. Die werden gemaakt door Marius de Leeuw uit Vught. De familie Peters had toegezegd de ramen van de doopkapel te zullen betalen. Maar zij zag daar uiteindelijk van af toen die in haar ogen veel te modern waren.

HJ Metselaars, september 2019

Harm: Hieronder nog een aantal afbeeldingen van de Martinuskerk van deze website:

In 1953 werd de grond waar de kerk gebouwd ging worden ingewijd met een viering	Het bouwterrein ligt gereed, met op de achtergrond de kerk van Ottersum	Het betonwerk van de onderkerk vordert al aardig
In 1955 is de kerk gereed. De pastorie moet nog gebouwd worden en er is ook nog geen Niersdijk	Op deze luchtfoto's is de pastorie en is de dijk gereed. De tramrail liggen er nog, waarover het zand met kiepkarretjes helemaal uit Gennep-zuid was aangevoerd. Tot 1993 was de kerk tegen hoogwater beschermd.
In 1954 werd in het hele bisdom "Maria sterre der zee" gevierd. Zo ook in Gennep. Maar omdat de kerk nog niet gereed was gebeurde dat in de onderkerk, waarna men in processie naar de Markt trok.	In 1967 werd de koepel boven het priesterkoor geschilder door door Théodore Stravinsky , zoon van de bekende komponist Igor Stravinsky	een redelijk recente schets van de Martinuskerk. Inmiddels zijn huizen gebouwd aan de overzijde van de Zuid-Oostwal

Dory stuurde vanochtend (1 sept 2019) deze foto van de Siep, waaraan te zien is dat het wel heel erg droog is en dat ondanks de hevige bui van gisteravond. Een slecht vooruitzicht zo voor diegenen die hopen deze winter op de Siep te kunnen schaatsen.