De Barmhartige Samaritaan

De 1e herdenking van WOII vond plaats op 12 februari 1946, 1 jaar na de bevrijding van Gennep.

De herdenking vond plaats bij de Stadsherberg. De leiding had de toenmalige burgemeester van Banning. De herdenking vond die eerste keer plaats bij de Stadsherberg waar een aantal graven waren van soldaten die in Gennep gevallen waren. Na de tocht naar de Stadsherberg volgde een saluut, stilte en vervolgens de kranslegging. Een kort filmpje van 1:42 minuut.

In 1952 trof “de Gemeenschap Oud-Illegale Werkers Nederland, Kring Gennep” voorbereidende maatregelen tot het oprichten van een monument ter ere van de slachtoffers van de verzetsstrijd.

Uit deze omschrijving is op te maken dat het monument primair bedoeld was voor de gevallen Gennepse verzetsmensen. Een inschrijfactie in de Maas & Niersbode werd begonnen met als doel om de geraamde kosten van ca NLG 4000, = bij elkaar te brengen. Uiteindelijk werd gekozen om het monument te plaatsen voor alle Gennepse slachtoffers van WOII. Dat waren Gennepse verzetsmensen, Gennepse Joden en Gennepse burgerslachtoffers. Bovendien werd het monument ook bedoeld voor de Gennepse soldaten, die in Nederlands Indië gevallen waren. Op de lijsten, die in het gemeentearchief aanwezig zijn worden 53 Gennepenaren opgesomd.

De eerste decennia na de oorlog was er nog geen speciale aandacht voor de Gennepse Joden, die als bevolkingsgroep bijna volledig waren weggeslagen uit Gennep. Alleen Arthur, Simon en Anneke van Leeuwen keerden na de oorlog in Gennep terug. Anneke was nog een kind en Simon overleed kort na de oorlog. In het half verwoeste en geplunderde Gennep waren er vele getroffenen en werden de Joden gezien als slechts onderdeel van die grote groep getroffenen. Er waren immers zoveel slachtoffers en de enig overgebleven volwassen Jood, Arthur van Leeuwen, werd beschouwd als een van de velen, die geleden had. De aandacht voor het speciale lot van de Joden in WOII kwam pas vele jaren na de oorlog. Ook pas later kwam de aandacht voor anderen dan de Gennepse slachtoffers van WOII, zodat het monument nu niet meer alleen bedoeld is voor de Gennepse slachtoffers van WOII.

Op een handgeschreven notitie van burgemeester van Banning zien we een overzicht dat hij direct na de oorlog met de kennis van toen had gemaakt van de namen van de slachtoffers van WOII. Lijst van Banning

Het monument, dat werd vervaardigd door de beeldhouwer Jacob Maris uit Heumen, werd in 1953 bestemd voor de 54 Gennepse slachtoffers van WOII. Het monument 'De Barmhartige Samaritaan' in Gennep was een witstenen beeld van een mannenfiguur te paard met een gewonde strijder op zijn schoot. Het beeld was geplaatst op een bakstenen voetstuk en in de bocht vanaf de Niersbrug richting Niersweg bij een plantsoentje.

Ontwerper Jacob Maris wilde met het beeld niet het leed van de slachtoffers uitbeelden: 'Hij had de overtuiging dat het niet goed is dat naastbestaanden en achtergeblevenen telkens door een aanschouwelijk beeld herinnerd worden aan de verschrikkelijke smarten die hun verscheiden dierbaren hadden moeten doorstaan, en dat het daarentegen beter is dat zij door een beeldengroep herinnerd zouden worden aan de grote verdiensten die zij zich voor het vaderland hebben verworven'. Het beeld is volgens Maris een eerbetoon aan de slachtoffers: 'De gevallen helden, in oorlog en verzet, kunnen niet beter worden geëerd dan voor hen op te richten een monument, een standbeeld dat de offerzin en de naastenliefde symboliseert'.

De namen van de 54 Gennepenaren (inderdaad 1 meer dan op de gemeentelijke lijst) werden in een bronzen koker in de sokkel van het monument ingemetseld. Op de sluitsteen staat een tekst van prof. Anton van Duinkerken: " 'HET LEVEN DAT ZIJ VOOR DE VRIJHEID GAVEN VERBIEDT ONS TE LEVEN ALS ANGSTIGE SLAVEN'. Ook dit is een overduidelijke verwijzing naar de verzets-slachtoffers, waarvoor het monument in eerste instantie was bedoeld.

Op 20 juni 1953 werd het monument onthuld. Het monument, “de Barmhartige Samaritaan” werd door mevr Hermsen-van Kempen (een voormalige koerierster van het verzet) namens de commissie aan de Gennepse bevolking aangeboden. Burgemeester Gilissen aanvaardde het monument namens Gennep. Bij de onthulling was onder andere Anneke van Leeuwen aanwezig. (foto rechts)

Op die plek bij de Barmhartige Samaritaan herdacht Gennep sindsdien de Gennepse slachtoffers van WOII inclusief (maar zonder speciale aandacht) de Gennepse Joden, die slachtoffer waren geworden van de holocaust.

In de loop van de decennia daarna veranderde die herdenking. Later werden ook de geallieerde soldaten, die in Gennep gevallen zijn in WOII herdacht. x

Een 2e monument werd bij het beeld geplaatst voor de Gennepse slachtoffers van de politionele acties van Nederland in het toenmalig Nederlands Indië (nu Indonesië). Op zich was dat een beetje vreemd omdat de soldaten die in Nederlands Indië gevallen waren al werden herdacht middels de Barmhartige Samaritaan. Hun namen zitten ook in de capsule in de sokkel van de Barmhartige Samaritaan.

Het karakter van de herdenking veranderde langzamerhand naar een meer algemene herdenkingsplek. Wel werden plaquettes met de namen van de slachtoffers opgehangen op een muur tegenover het monument. Daarbij is ook een aparte plaquette met daarop de namen van de Joodse slachtoffers.

 

Het beeld werd rond 1988 enigszins verplaatst vanwege de herinrichting van het plantsoentje tot een pleintje. Bij die gelegenheid werden enige herstelwerkzaamheden aan het monument uitgevoerd door Jacob Maris. Op de foto zien we Jacob Maris met in zijn hand de koker met daarin de lijst met 54 namen, die in 1953 was ingemetseld. (zie foto's hieronder)

Vanwege slijtage van het stenen beeld besloot de gemeente Gennep het beeld te vervangen door een identiek bronzen beeld. Jaco Maris heeft toen een bronzen replica gemaakt van het oorspronkelijke beeld en dat bronzen beeld, dat in 1993 werd geplaatst, staat tot op de dag van vandaag op dat pleintje bij de Niersbrug.

In 2010, toen Gennep 65 jaar bevrijd was, werd het pleintje omgedoopt tot Vredesplein. Het bord werd onthuld door mevrouw van Riet. In 1973 wordt de oude gemeente Gennep samengevoegd met de gemeente Ottersum met de kernen Ottersum, Milsbeek en Ven-Zelderheide en met de kern Heijen, die tot dan behoorde bij de gemeente Bergen. De nieuwe gemeente gaat Gennep heten.

Andere herdenkingen

Per 1 januari 1973 houdt de oude gemeente Gennep op te bestaan. Gennep wordt samengevoegd met de gemeente Ottersum en met de kern Heijen (was voorheen deel van de gemeente Bergen). De nieuw gevormde gemeente gaat Gennep heten. Het bestuurlijke en ambtelijke apparaat wordt samengevoegd en er ontstaat ruimtegebrek voor de huisvesting van bestuur en ambtenaren. Uiteindelijk leidt dat tot de bouw van een nieuw gemeentekantoor achter het eeuwenoude stadhuis van Gennep. Daar tegenover wordt een nieuwe bibliotheek gebouwd met daarboven appartementen.

Door deze invulling van het terrein waar vroeger het klooster, ziekenhuis, bejaardenhuis en school stonden, ontstond een plein, dat een naam moest krijgen.

Er werd gekozen om het plein het “Ellen Hoffmann plein” te noemen naar 1 van de Joodse inwoners van Gennep, die in de holocaust is omgekomen.

Heel toepasselijk wordt de naam van het plein op 12 februari 1995 onthuld door de dochter van Ellen en Arthur van Leeuwen, Anneke van Leeuwen. Een Rabbijn zegent het plein in.

In 2001 werd het plein voorzien van de bekende mozaïek-cirkels en stenen, waarbij zo'n 280 Gennepenaren meegewerkt hebben. Vandaar dat het plein ook weleens mozaïekplein genoemd wordt

 

En tenslotte: in de zomer van 2016 start de stichting Monarch het project om in Gennep struikelstenen te leggen voor de in de holocaust omgekomen Gennepse Joden. Met dat verhaal zal deze special later op enig moment worden aangevuld.