Onderwijs
Het Genneps archief geeft voor1808 een inwoneraantal van 831. Opmerkelijk is dat hiervan meer dan 500 lezen en schrijven niet beheersen. Let wel: een meisjesschool is er in Gennep dan niet. De jongensschool (in het raadhuis!) telt enkel leerlingen waarvan de ouders het verplichte schoolgeld kunnen betalen. Vermeld dient te worden dat het merendeel van werkend Gennep dagloner is. Geen wonder dus dat onder veel officiële stukken (bijv. trouwaktes) geen handtekening staat maar een kruisje met de vermelding: dit is het handmerk van.......

Perspectief
Vanaf 1801 ligt Gennep in het noordelijkste puntje van het Franse rijk. In deze Franse jaren komt het -eerder door de passerende Franse legers leeggeroofde- Kleefse land én Gennep langzaam tot rust. Stress en spanning maken weer plaats voor normale dagelijkse besognes. Het normale dagelijkse leven, werken, verkeer en handel komenwederom op gang. Het gemeentebestuur kan zich nu richten op Gennepse belangen. De raad besluit dat na jaren van extreme onmacht de tijd thans rijp is voor het herinvoeren van de jaarmarkt (tijdens de kermisdagen na 10 oktober). Maire Friederichs opent de eerste markt, waar kooplieden hun waar aanbieden. De hele regio komt naar Gennep tot vertier en vermaak. Gennepse boeren zien weer voorzichtig toekomstperspectief en leggen zich toe op de teelt van een nieuw product: tabak.

Napoleon Ver weg van Gennep rees in die jaren in Frankrijk de politieke ster van de kundige generaal en diplomaat Napoleon Bonaparte. Hij trok in snel tempo alle macht naar zich, en kroonde zichzelf -in aanwezigheid van de paus!- tot keizer van Frankrijk (1804). De door de Franse volksvertegenwoordiging ingevoerde dienstplicht (1793) veranderde het leger van huursoldaten in een leger van opgeroepen burgers. De door de Fransen overal ingestelde Burgerlijke Stand was de bron voor nieuwe rekruten. In elke gemeente van het Franse rijk en de veroverde gebieden gaf de B.S. de jongeren aan, die bij loting verplicht waren soldaat in het Franse leger te worden. In 1811 had keizer Napoleon het gezag over een groot deel van continentaal Europa. De veldtocht met de Grande Armée tegen de weerspannige Russische tsaar -met ook Gennepse dienstplichtigen- werd een compleet fiasco. Het leidde Napoleons ondergang en het Franse keizerrijk in. De Franse overheersing in Europa kwam tot een einde.

de Russen pasten zeer succesvol de taktiek van de verschroeide aarde toe. Zelfs Moskou werd in brand gestoken, zodat er geen voorraden en voedsel voor het Franse leger was.

Buffer
Als Napoleon van het toneel verdwenen is (1813), komen de drie grote mogendheden in Wenen bijeen om kunstmatige landsgrenzen zo te trekken; dat er in Europa een strategisch evenwicht ontstaat. Daarbij creëert men ten noorden van het verslagen Frankrijk een nieuwe staat: het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden onder het vorstenhuis Oranje-Nassau. Nederlandse diplomatie bedingt dat niet de Maas de grens tussen Pruisen en de nieuwe staat Nederland wordt. De overeenkomst wordt: een strook land ten oosten van de Maas als buffer. En in die bufferzone ligt toevallig Gennep en omgeving…

Vacuüm Gennep ziet in 1813 verschillende van zijn jonge soldaten met verminkte ledematen door de barre Russische vrieskou uit het Franse leger in Gennep terugkeren. Hun verhalen zijn gruwelijk. Gennep ziet ook hoe Franse soldaten en ambtenaren naar het Franse moederland terug vluchten. Dit nieuwe Franse grondgebied sinds 1801 raakt zonder hoogste gezag. Het Gennepse gemeentebestuur zit bestuurlijk in een vacuüm nu er van hogerhand geen beleid meer gevoerd wordt.

De terugtocht vanuit Rusland van het Franse leger was gruwelijk.

Veranderingen
Gennep ligt dus vanaf 1815 in het Nederlands Limburg, in de hierboven genoemde bufferzone. Hoe in Gennep deze nationaliteitsverandering opgevat werd? We kunnen er slechts naar raden. Geschreven reacties kennen we niet. De Gennepenaar was in 25 jaar tijd eerst Pruis, toen Fransman (1801) en nu Nederlander (1815). Menigeen zal zijn schouders opgehaald hebben: of je nu door de hond of door de kat gebeten wordt… Op het raadhuis gaat men over tot de orde van de dag. De maire wordt burgemeester , de acte de naissence de geboorteakte . De zo genoemde Hollandse gemeente Gennep in de classis Kleef wordt nu echt een Hollandse, protestantse gemeente. De laatste burgemeester in Genneps Franse periode, Fréderic Ter Reehorst, zal als Fransgezind ambtenaar zijn post moeten overgeven aan een Nederlands vriendelijke opvolger.

Grensgeval
Zo werd Gennep en omstreken in het najaar van 1815 uit Frankrijk zo maar een stukje Nederland. Eeuwenlang had het aan de buitengrens van Pruisen/Kleef (-1795) en daarna in Frankrijk gelegen (-1815). Ook nu lag het weer vlak aan de buitengrens in de bufferzone. De Nederlandse overheid zag er weinig heil in ontwikkelingsgeld te steken in deze onbestendige bufferstrook. De paar welvarende families in Gennep betaalden belasting aan de Nederlandse overheid. De rest van de bevolking bestond uit een 20 beroepslieden (bakker, schoen- en kleermaker, timmerman, smid, barbier, wever e.d.). Het overgrote deel van de gezinshoofden was dagloner.

Alles tegen Gennep had anno 1815 in potentie alles tegen. De bodemgesteldheid (zandgrond, heide en bos) verhinderde de ontwikkeling van intensieve, landbouw of veeteelt. De ligging aan de rijksgrens veroorzaakte een ongunstige concurrentiepositie voor de handel naar het binnenland. Uitvoer naar het nabije buitenland werd bemoeilijkt door allerlei protectionistische maatregelen. Geen klimaat of omstandigheden dus voor groei en bloei. Stilstand De dunbevolkte bufferzone kent geen infrastructuur. Er bestaat slechts een wagendienst op voorheen de zusterstad Kleef. De gaten en sporen in die route moet door een kantonnier steeds weer met heiplaggen worden gedicht. Met de ‘nieuwe' steden Nijmegen en Venlo is geen behoorlijke verbinding. Het stadje Gennep heeft veel negatieve momenten. Bij de intrede in het Koninkrijk Nederland dreigt verdere stilstand, geen bloei. In het topje van de Nederlandse provincie Limburg zit Gennep opnieuw in een achterstandssituatie. Er dreigt eerder een inzinking dan vooruitgang.
	kadastertekening uit 1821
	en bij een kadasterkaart hoort ook een opgave van eigendommen en gebruik van de percelen (en met het beroep van de eigenaar)

Schuldenlast
Per 1 november 1815 krijgt Gennep uiteraard een nieuwe burgemeester, de eerste in het Nederlandse Gennep. Via de gouverneur in Maastricht wordt dat de Gennepse domineeszoon Theodoor Hermsen. Hij krijgt het niet makkelijk. De gemeente torst een zware schuldenlast uit de Franse tijd. Hij bericht Maastricht dat Gennep ondanks zuinig beleid op jaarbasis slechts een batig saldo heeft van…fl.18,72. En --let wel- voor noodzakelijke uitgaven staat: het gefaseerd herstel van de wrakke houten Niersbrug (fl.200). Gaarne een subsidie.

Zorgelijk Ook vraagt hij toestemming voor extra uitgave van fl. 40 voor de aanschaf van een aak om de eilanden in de Niershorsten te kunnen bereiken om daar gras te maaien voor veevoer. De laatste nog bestaande stadspoort met inwoning (Maaspoort) heeft geen functie meer en dient afgebroken te worden. Burgemeester, wethouders en de zeven raadsleden zien de toekomst zorgelijk in.   Verharde karwegen Herbergier Derk Berns volgt burgemeester Hermsen in 1826 op. In Kranenburg geboren woont hij al tientallen jaren in Gennep. Hij is in diverse gemeentelijke functies werkzaam. Logisch dat het gouvernement in hem de opvolger van Hermsen ziet. De gemeente Gennep bestaat uit de ommuurde stad en de via verharde karwegen met looppad bereikbare buurtschappen Panoven, Steendaal, Picardie en Genneperhuis. Berns zet zich in voor verlossing uit het isolement. Brieven en poststukken bijv. moeten Gennepenaren nog altijd brengen naar of halen in Nijmegen, Boxmeer of Venlo. Iets wat in de winter of bij hoogwater niet kan.
	prent van de Maaspoort, gemaakt door Bulthuis
	Kaart genaamd Camp de Gennep, welke herinnert aan de Franse tijd.

De post
De gemeenteraad vraagt in 1829 de gouverneur om een ‘brievenmal' (postvervoer) Nijmegen-Venlo over Gennep te laten lopen. De postkoets kan dan wekelijks tussen Nijnegen en Venlo heen en weer rijden. De gemeente Gennep zal er voor zorgen dat in Gennep de paarden ververst kunnen worden. De raad is bereid zes jaar lang elk jaar fl. 60.- in de kosten bij te dragen. We zullen zien dat op handen zijnde politieke verwikkelingen ertoe zullen leiden dat deze wens van de gemeente in een bureaulade verdwijnt.

Wiel van Dinter, augustus 2021

Machtsblokken De grote mogendheden probeerden na het verslaan van Frankrijk tijdens het Wener Congres (1814-15) een evenwicht tussen de machtsblokken in Europa te construeren. Daarbij achtten zij een ‘sterke staat' aan de noordgrens van Frankrijk een noodzaak. Zo kwam de gekunstelde samenvoeging van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden tot stand. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden onder koning Willem I van Oranje-Nassau was geboren. Buffer De min of meer eis van Willem I dat niet de Maas de rijksgrens tussen Pruisen en Nederland zou worden, werd diplomatiek gehonoreerd: er kwam een bufferzone aan de oostelijke Maasoever van minimaal 80 roeden breed. En in die zone lagen onder andere de gemeenten Mook, Gennep en Bergen.

Tijdens het vaststellen van de grenzen van het nieuwe Europa in 1815 in Wenen was Groot-Brittannië erop gesteld Pruisen weg te houden bij de Maas , aangezien het oorspronkelijke plan, Nederland tot aan de Rijn , mislukt was. Bij het Verdrag van Wenen van 1815 werd vastgelegd dat Pruisen over de gehele breedte niet aan de Maas zou grenzen. Van Venlo tot Mook zou het Nederlandse grondgebied ten oosten van de Maas nergens smaller zijn dan 800 Rijnlandse roeden (3014 m), terwijl alle gemeenten die niet verder dan 1000 Rijnlandse roeden (3787 m) van de rivier af lagen, erbij zouden behoren. Hierbij werd rekening gehouden met de reikwijdte van een kanon: Pruisen zou op die afstand van 800 Rijnlandse roeden de Maasscheepvaart niet kunnen bedreigen.

Splitsing
Wat op papier praktisch leek, pakte in werkelijkheid heel anders uit. Qua volksaard, cultuur en religie waren tussen Noord en Zuid grote verschillen. Het stijve, protestantse Noord accordeerde slecht met het lossere, katholieke Zuid. Vooral de regeerstijl van de protestante koning Willem I met directe Koninklijke Besluiten, die de stem van de volksvertegenwoordiger negeerde, stuitte door de jaren heen op sterk groeiend verzet en antipathie. Dit culmineerde in de Belgische Opstand (1830) en militair ingrijpen van Willem I. De grote landen grepen in en dwongen een wapenstilstand af met een voorlopige splitsing van landen. Bij de scheiding kwam het hertogdom Limburg -met uitzondering van de vestingsteden Maastricht en Venlo- bij België. Zo doende lag Gennep vanaf eind 1830 in Belgisch bezet gebied.

Stilstand En Gennep ligt wéér in een uithoek, het meest noordelijke puntje van deze keer België tegen de rijksgrens. Aan het westen en noorden tegen het (vijandige) Nederland en aan het oosten Pruisen. Alleen zuidwaarts Belgisch gebied. De families in Oeffelt, Boxmeer, Cuijk, wonen vanaf nu voor Gennep in het buitenland. De Maas als rijksgrens is plots vol handelsbelemmeringen. Een handjevol Belgische soldaten bewaakt de grens met Nederland en Pruisen. Bij Plasmolen aan de grenspost staat een ‘rookkast', waar elke grenspassant hoestend en proestend doorheen moet. Volgens de soldaten om besmettelijke ziekten te weren. Het stadje Gennep ligt ook nu weer in een isolement. Geen handelsverkeer, geen groei in werkgelegenheid. Gennep in stilstand! Hoofdbrekens Derk Berns (herbergier van beroep) is vanaf 1825 de opvolger van burgemeester Theodoor Hermsen in het Nederlandse Gennep. Hij blijkt eind oktober 1830 door het gouvernement te Hasselt als eerste burger van het Belgisch Gennep gehandhaafd te worden. Hij is dan 67 jaar oud en zet het beleid van zijn voorganger voort. Maar zo rustig als in de Nederlandse periode krijgt hij het niet. Twee kwesties zullen hem nog veel hoofdbrekens kosten.

Pagina uit het scheidingsverdrag met België. Toen de scheiding een feit was geworden, kwamen de vertegenwoordigers van de Europese mogendheden ( Verenigd Koninkrijk , Frankrijk , Pruisen , Oostenrijk en Rusland ) samen om te beslissen of ze met de gang van zaken akkoord gingen of zo niet gewapenderhand het koninkrijk, door hen in 1814-1815 tijdens het Congres van Wenen bedacht, zouden herstellen. De genoemde landen gingen akkoord en legden de voorwaarden vast in een protocol op 20 januari 1831, dat de naam kreeg 'Grondslagen der scheiding'. De inhoud ervan kwam er hoofdzakelijk op neer dat de Belgische staat werd erkend binnen de grenzen die de provincies in 1790 hadden. Dit was een, wat betreft territoriumafbakening, gunstig compromis voor het nieuwe België . Een aantal enclaves die pas later tot de Bataafse republiek waren gaan behoren, kwamen bij België. Dit waren Venlo , Stevensweert , Maastricht en de 53 dorpen van de Generaliteit aan beide oevers van de Maas en dus inclusief Gennep.

Heldendaad
Leden van de Gennepse burgerwacht steken 's nachts heimelijk de Maas over en planten op de kerktoren van Boxmeer en Vierlingsbeek de Belgische vlag. Daags daarop beschieten ze Hollandse soldaten aan de Oeffeltse Maaskant. De volgende ochtend vroeg rijdt er een compagnie Hollandse kurassiers uit Nijmegen met 2 stukken geschut het Belgische Gennep binnen. Belgische soldaten én de burgerwacht zijn in geen velden of wegen te bekennen. De kurassiers doorzoeken huizen en nemen musketten, pieken, uniformen e.d. in beslag. Van de ‘patriotten' geen spoor. De commandant zegt op hoge toon tegen burgemeester Berns dat bij de geringste volgende provocatie hij zal terugkomen en Gennep met kanonvuur platbranden. De in beslag genomen spullen gaan daags daarna naar Nijmegen. Op kosten van de gemeente.

Hoofdbaan?
De tweede kwestie is een hoofdpijndossier voor Berns, dat jarenlang voortsleept door verdeeldheid in de gemeenteraad en geen doortastend optreden van de burgemeester. De enige onderwijzer in Gennep neemt zijn taak niet serieus. Hij geeft geen of slechts 2 à 3 uur per dag les. Hij heeft ook andere lucratieve bijbaantjes (koster-organist, aktenschrijver, juridisch adviseur, enz.). Gennepse jongens gaan in Ottersum, Oeffelt en Middelaar naar school. Pas na enkele jaren (!) wordt de meester ontslagen en moet hij de onderwijzerswoning (in het stadhuis) verlaten.

Ontslag
Bovenstaande twee kwesties eisen veel energie van burgemeester Berns. Wanneer hij ook nog het verlies van zijn zoon, soldaat in het Belgisch leger, te verwerken krijgt, neemt de 72jarige in 1836 ontslag als burgemeester. (De raad heeft dan al maanden niet meer vergaderd). In zijn conduitestaat op het gouvernement te Hasselt lezen we onder andere: “…een goed vaderlander, eerlijk, weinig vlijt tot welzijn der gemeente.” Van groei-impulsen hebben we in zijn ambtsperiode niets gevonden. Was herbergier en burgemeester te combineren?

Opvolger
Wie zou burgemeester Derck Berns na diens ontslagname (1836) opvolgen in Gennep? Eigenlijk lag dat voor de hand. Antoin J. Gilta (33), zoon van een eerdere burgemeester van Bergen en sedert ±1825 woonachtig in Gennep als leerlooier, had in het stadje een stormachtige carrière gemaakt. Hij was als lid van de gemeenteraad begonnen, werd vervolgens gemeente-ontvanger en later gemeentesecretaris. Het gouvernement in Hasselt benoemde hem in oktober 1836 als logische opvolger van D. Berns.

Schoon Gennep Gilta ging voortvarend van start. Binnen een jaar ging er een nieuw politie-reglement door de raad voor een schoner Gennep. (Geen afval meer op straat, 2 keer per week vóór de deur de straat schoonvegen, etc.) Hij vraagt voorts een subsidie aan bij het gouvernement voor het herstel van de weg vanaf de Maas door Gennep naar de Hekkens. Duizenden karren vervoeren per jaar over die route Luikse kalk naar Pruisen. Dit transport is voor de gemeente van groot economisch belang. Tractaat De afscheiding van België in 1830 leidt na jaren durende politieke en diplomatieke onderhandelen in 1839 tot het Tractaat van Londen. Hierin wordt de definitieve gebiedsindeling tussen Noord- en Zuid-Nederland geregeld. Limburg -en dus ook Gennep- verlaat België en keert krachtens dat verdrag weer terug naar Noord-Nederland.

oude kadastrale kaart (Franse tijd) met daarop aangegeven de bezittingen, zoals geregistreerd in 1842. We zien dat burgemeester Gilta aan de Markt woonde. Zijn leerlooierij was in een schuur achter zijn woning (toegankelijk vanuit de Doelen/Maasstraat)

Ommekeer
Wat betekent deze terugkeer naar Nederland voor de ‘Belgische' burgemeester Antoin Gilta? Al in 1838 gaan er geruchten door Gennep over een terugkeer naar Nederland. De gemoederen zijn er verdeeld: er bestaat een pro-Belgische en een pro-Hollandse voorkeur. Ook in de gemeenteraad. Gilta houdt zich diplomatiek afzijdig van mening. Van de vurige patriot Gilta, kapitein van de Gennepse burgerwacht en leider bij het vlaggenincident over de Maas, is niets meer merkbaar. En op 24 juni 1839 is hij benoemd tot burgemeester, nu van het Nederlandse Gennep.

Sentiment
Den Haag peilt al snel een groeiend anti-Hollands sentiment in Limburg. In de pers verschijnen artikelen voor afscheiding van Nederland en aansluiting bij België, Duitsland en zelfs Frankrijk. Gedachtig de ervaring in Brussel van 1830 neemt de regering maatregelen die oproergevoelens meteen de kop in drukken. Er wordt besloten de politiesterkte in Limburg drastisch te verhogen.

Belasting
In Gennep peilt men de stemming het beste in de herbergen. Het grootste deel van de bevolking trekt de schouders op. De dunne laag welgestelden die belastingplichtig zijn, is anti-Hollands. Zij betalen meer belasting dan in België. Met hun geld wordt de staatsschuld afgelost, ontstaan door de oorlog met hun vroegere vaderland België én het lidmaatschap betaald aan de Duitse Bond, die hen niets zegt.

Marechaussee
In Den Haag heeft het Ministerie Gennep ontdekt! Het is de grootste plaats tussen Nijmegen en Venlo. Dé centrale plaats dus voor een brigade marechaussees. Gilta krijgt een dringende uitnodiging mee te delen waar de brigade gehuisvest kan worden. De gemeenteraad zit nu met een groot probleem. Binnen de stadsmuren is geen geschikt gebouw of locatie aan te wijzen. Na afwijzing van diverse voorstellen koopt de gemeente (met geleend geld) een boerderij aan de Nierswal om ten spoedigste (1839-1840) geschikt te maken voor de brigade, paarden en materieel. Den Haag kent Gennep nu. Het stadje is niet meer anoniem. De arm van de politie reikt nu van Mook tot Well. ‘Oproerkraaiers' kunnen direct gepakt worden.

Centrum
De plaatsing van de Brigade der Koninklijke Marechaussee te Gennep in 1839-1840 maakte het stadje een officieel centrum in N.-Limburg. De korpsleden kwamen uit voor Gennep onbekende delen van Nederland. Ze mengden zich bij officiële feesten tussen de autochtonen, spraken een andere taal, vroegen in de winkels om andere artikelen. Gennep ontwaakte. Er kwam een kantongerecht in Gennep. Dat versterkte het centrale karakter.

Weekblad
In 1846 begint de Gennepse boekdrukker T.G. Noman (met een leensom van de prot. kerk) de uitgave van iets nieuws tot in de verre regio: het weekblad met de toepasselijke naam De Kantonbode Gennepsche Courant. Het blad heeft een duidelijke pro-Nederlandse kleur. De kantonrechter meldt de inhoud ervan wekelijks aan justitie in Roermond. Gennep wordt wakker. Sluimerende krachten komen boven.

Rijksweg Maar de grote impuls kwam uit de politiek. Koning Willem II zag uit militair oogpunt een moderne, snelle verbinding tussen Nijmegen en het uiterste zuiden (Maastricht) van landsbelang. Zo werd in 1845 begonnen aan een ‘rijksweg der 1 ste klasse'. Om economische redenen werd dat een kaarsrechte weg, verhard met grind en leem. Bij Gennep kozen de ingenieurs niet voor een nieuw tracé door de Niersuiterwaarden en een nieuwe Niersbrug. Uit kostenbesparing koos men voor een verbetering van de bestaande weg door het hart van het stadje (Zandstraat, Niersstraat + bestaande brug). Gratis Burgemeester Gilta en de raad waren enthousiast. Het doorgaand verkeer zou de stad levendig maken en interessant voor ondernemers. Handel en nijverheid kregen kansen bij deze ontsluiting met een prima verbinding naar een grote stad op 20 km afstand. Gennep werd verder verlost uit zijn isolement. De Gennepse raad besloot unaniem de grond in eigendom van de gemeente onder het geplande tracé gratis ter beschikking te stellen. Nieuw Levendig Gennep kijkt voor het eerst aandachtig buiten de stadsmuren. Er zijn aantrekkelijke bouwlocaties buute de paort . De eerste huizen verrijzen buiten de (reeds gesloopte) Zandpoort langs de ‘Grootenweg'. De gemeente Ottersum zoekt een nieuwe, ruimere verbinding naar de nieuwe rijksweg. Het moet daarbij over Genneps grondgebied. In overleg met de gemeente Gennep komt er een brede, nieuwe weg (huidige Ottersumseweg). De oude verbinding gaat dan in de volksmond de Kleineweg heten. Gennep krijgt kleur, de regio ook!
	tracée tekening van de nieuwe weg uit 1841. De weg leidt midden door Gennep, over de bestaande Niersbrug.

Wiel van Dinter, 11 september 2021

Nieuwe wereld
De nieuwe weg Nijmegen-Maastricht kreeg in Gennep al gauw de naam “Grootenweg”. Vanaf de huidige locatie ‘De Stadsherberg' keek je zo tot in Heijen. De traditionele verbindingsweg Gennep-Heijen (door huidige Emmastraat en Hezeland) was niet in het nieuwe tracé gebruikt. Dat was een smalle veldweg. De nieuwe route was zo breed dat twee karren elkaar ruim konden passeren. De eerste weken na ingebruikname was de weg een bezienswaardigheid voor de Gennepenaren. Er kwamen rijtuigen met twee paarden ervoor door de Zandstraat gereden, militaire konvooien en moderne vrachtkarren. Een primeur voor het geïsoleerde Gennep. Reiskoetsen stopten op de Markt en deftige inzittenden lieten zich bedienen bij de herberg ‘De Zalm'. Gennep maakte kennis met een nieuwe wereld.

Niersbrug	Zandstraat	Niersstraat

Gêne
De heren van de reiskoets drinken bier, de dames bestellen grenadine. De herbergier antwoordt dat hij dat niet heeft. Dan maar kwast. De waard in verlegenheid, heeft dat ook niet en raadt Genneps perensap aan. De twee dames kijken elkaar besmuikt lachend aan en accepteren de aanrader. De herbergier denkt: “Dat zal me niet weer overkomen. Proberen te krijgen, dat spul.” De twee heren bekijken vanuit hun stoel het gebouw links. Ze veronderstellen: het raadhuis. Ze zien in de bouwstijl iets Hollands. De herbergier -hij woont hier al zijn hele leven- weet alleen dat het heel oud is. Hij neemt zich voor het de burgemeester of de meester eens te vragen. Zo wordt Gennep in veel opzichten bij de les gebracht.

Omroeper A.J. Gilta is in 1849 uit Gennep vertrokken en opgevolgd door burgemeester Lodewijk Muskens (36), geboren in Heijen (1813), koopman, wonend op de Markt. Zijn eerste taak is de gemeentelijke administratie op orde te brengen en te vernieuwen. Hij geeft de veldwachter een nieuwe taak, nl. algemene gemeentelijke berichten in de straten om te roepen (analfabetisme!). Hij spreekt met reder P.J. Berger te Venlo af, dat diens schepen op weg naar/van Rotterdam in Gennep aanmeren voor laden/lossen van vracht. De raad besluit op zijn initiatief tot het instellen van een vrijdagmarkt voor groente, fruit, vis e.d. Dat brengt levendigheid in de stad.

In 1841 maakt koning Willem II een toer van Nijmegen naar Maastricht door zijn terug-verworven hertogdom Limburg. Hij doet natuurlijk ook Gennep aan en burgemeester Gilta schreef een brief aan de leden van de Gennepse harmonie om acte de présence te geven

Stimulans
Burgemeester Muskens stimuleert de komst van de Zusters van Liefde naar Gennep (1863). De zorg van de zusters voor zieken en ouderen in Gennep én de stichting van onderwijs aan meisjes propageert hij ten volle. Zijn gemeente sluit daardoor aan bij de tijdgeest. Zijn koopmansstijl brengt Muskens tot de bevordering van ontluikende industriële- en handelsactiviteiten.

Persbericht
T.G. Noman komt in 1867 in zijn Kantonbode met een bericht, dat enkele beleggers in Rotterdam plannen hebben om een spoorlijn aan te leggen van Boxtel over Gennep naar Kleef. Daar zal men dan aansluiting hebben op het Pruisische spoorwegnet. Voordeel: een kortere rijtijd dan via de reeds bestaande connecties. Burgemeester Muskens en wethouder J. v.d. Bogaard (twee kooplieden) ruiken kansen voor Gennep.

het station Gennep, gezien vanaf het eind van de Emmastraat	de aanleg van de Maasbrug in 1871	de chique stations-restauratie

Spoorstad
De wethouder, die regelmatig in Rotterdam op de graanbeurs komt, trekt dat bericht daar na. Het berust op waarheid. Muskens en Van den Bogaard maken de raads-leden enthousiast. En als de aanleg in uitvoering komt, biedt de raad de gemeentegrond, nodig voor het tracé, de NBDS gratis aan, mits het ‘station Gennep' zo dicht mogelijk bij de bebouwde kom verrijst. Aldus geschiedt. Het eindpunt van de NBDS-lijn wordt niet Kleef maar gunstiger Wesel. Gennep wordt een centraal punt in het spoorgebeuren. Het station ligt vlak bij de Duitse grens en krijgt daarom douanefaciliteiten. In Gennep komt ook de centrale werkplaats (gratis grond, groot arbeiderspotentieel) en het hoofdbureau (Rotterdam te ver weg). Deze internationale spoorverbinding voor personen en goederen opent juli 1873. De naam Gennep raakt van Londen tot Moskou bekend

Nieuwbouw Vanaf deze 70er jaren maakt Gennep een ongekende groei door. Uit het hele land komen tientallen ambtenaren en vaklui in Gennep wonen. Er ontwikkelt zich een grote bouwactiviteit. Overal langs de rijksweg van 1845 en rond de spoorgebouwen verrijzen direct woningen. (Spoorstraat, Heijenseweg, Emmastraat). Bestaande winkels moderniseren en nieuwe openen hun deuren (bijv. Koffiehuis Van Bergen). Voorraden en assortimenten worden aangepast aan de nieuwe vraag en smaak. De horeca breidt uit en vernieuwt. Jonge middenstanders dienen zich aan, sluimerende talenten ontplooien zich.

het koffiehuis van Bergen

Weekloners
Het eeuwenlange isolement van Gennep is in drie decennia verdwenen. De rijksweg van 1845 en de NBDS van 1873 hebben de wereld in alle windstreken ontsloten. Gennepse ambtenaren vertellen thuis en aan vrienden een Moskouse en Londense krant gezien te hebben! Voor de oudste generatie gaat het snel, voor de jongeren kan het niet snel genoeg gaan. Het spoor vraagt ongeschoolde werkkrachten, die in het bedrijf zelf opgeleid worden. Uit Gennep en de naaste omgeving komen arbeiders voor de werkplaats, reparatie en onderhoud van materieel en de lijn. Dagloners worden ineens vaste ‘weekloners'. Het hoofdkantoor vraagt volontairs en pikt in Gennep intelligente jongeren op.

Nijverheid
Gennep heeft tientallen jaren nijverheid in het klein gehad. Rond 1860 gaat het om: 2 bierbrouwerijen, 5 leerlooierijen, 5 sigarenfabriekjes, 2 pottenbakkerijen, 2 steenfabrieken en 1azijnfabriekje. Dit allemaal kleinschalig werk voor ± 120 mannen en jongens. Het vervoer van producten en het binnenkrijgen van materiaal en grondstoffen ging per spoor vele malen sneller. Het werd dan ook steeds drukker bij de laad- en losperrons. Gennepse handelaren in graan en meel konden nu behalve per schip ook per spoor naar haven en klant.

bierbrouwerij de Kroon op de hoek van de Spoorstraat en de Burgemeester Woltersstraat (toen heette die straat de Duinweg)	de sigarenfabriek van van Sambeek (Zandstraat, tegenover de aansluiting met de Brugstraat)	de Markt in Gennep (de kant waar nu hotel de Kroon zit)

Vervoer
De instroom van spoorambtenaren en hun gezinnen heeft ook een positieve invloed op b.v. onderwijs. Gennep heeft sinds de 60er jaren lager onderwijs aan jongens én meisjes in nieuwe schoolgebouwen. Ook bij verenigingen verschijnen nieuwe gezichten (Harmonie, zang, toneel). Ook maakt Gennep kennis net nieuwe verenigingen, opgericht door spoormensen, waar ook autochtonen lid worden: de sociëteit (met debating!), een amateur symfonie-orkest en een spoorfanfare. En… er komen voldoende gasten voor twee, drie hotels.

de openbare jongensschool in de Doelen (nu in 2021 heet het daar Mariaoord)	Want de lagere jongensschool verhuisde in de jaren 20 van de 20e eeuw naar een nieuw gebouwde jongensschool aan de Brugstraat (welke straat toen heel toepasselijk schoolstraat heette). Het gebouw werd verworven door de zusters vd Liefde voor de opvang van (vrouwelijke) TBC patiënten. Later werd het gebouw enkele malen verder uitgebouwd met grote lighallen (gebouw links). De direkteur was dokter Stiemens. Het instituut heette Maria-Oord en dat is de reden dat de straten daar Maria-Oord heten.	Die nieuwe jongensschool werd in 2 verdiepingen tussen de bestaande openbare MULO en de bovenmeesters-woning gebouwd. Anno 2021 hebben de scholen en bovenmeesterwoning plaats moeten maken voor het Bolwerk.

PTT
De Posterijen , die vóór de NBDS-tijd in Gennep een ‘distributiekantoor' had, moet sedert het spoor zoveel poststukken verwerken dat het bedrijf de gemeente vraagt om een locatie voor een volwaardig postkantoor met woning. De gemeente verhuurt een woning op de Zandstraat, die ingericht kan worden als postkantoor. Het postbedrijf kan dat vanaf 1879 voor 10 jaar huren. In 1889 blijkt deze oplossing ook niet meer te voldoen en verhuurt de gemeente de benedenverdieping van het stadhuis aan de Posterijen. Al vanaf de 80er jaren kent Gennep dan ook al telefoon en telegraaf via de NBDS.

achterzijde van het stadhuis in 1888 (foto RCE)	het stadhuis in 1898 bij de troonsbestijging van Wilhelmina	Anno 1932 met links de Gennepermolen, dan de leerlooierij en dan de toenmalige Niersbrug (vernieuwd in 1913 ten behoeve van de tramdienst van de MBS)

Groei
Eeuwenlang schommelt het aantal inwoners van Gennep tussen 600 en 800. In 1815 bedraagt dat 834. In 1891 is dat aantal gestegen naar 1802, meer dan een verdubbeling in vergelijk met 1815. Het geraken uit het isolement (1845) en zeker de komst van de NBDS (1873) zijn daar debet aan. Een doorzettende nieuwbouw van woningen vond voornamelijk plaats buiten de stadsmuren, zowel noordwaarts als zuidwaarts. Binnen de stadsgordel is eerder sprake van herbouw, vernieuwing en uitbreiding. Het is duidelijk dat rijksweg en spoor dé grote impulsen zijn geweest tot de groei en opbloei van Gennep in de 19e eeuw.