Telefoon
Nog geen handvol mensen wist het: districtshoofd P. van de PLM in Gennep had een dienstlijn, los van het openbaar telefoonnet. Daarmee kon hij spreken met het reeds bevrijde Mook. Hij kon dus onafgeluisterd bellen met zijn collega aldaar. De verzetsbeweging in Gennep maakte van die lijn gebruik om Duitse troepbewegingen en posities in de regio Gennep door te geven. De geallieerde legerleiding maakte handig gebruik van die informatie.

De Drie Kronen
Engelse Typhoons wisten maandag 25 september dus precies het doel voor hun raketaanval bij De Drie Kronen. Zij troffen het commandokwartier in het landhuis ‘Holy Lodge' en twee boerenschuren vol munitie. Afkomend op het lawaai van de ontploffende munitie, die als vuurwerk sporen in de lucht trok, stonden wij jongens ademloos te kijken hoe bij De Drie Kronen de hel losgebarsten was. Bij Pisters werd gevloekt. Want de raketaanval had ook de dienstlijn getroffen en contact met het bevrijde Mook onherstelbaar verbroken. Ik heb nooit geweten hoeveel militairen bij die aanval omkwamen.

hotel de Kroon gebombardeerd

Gennep in nood
Daags daarna, dinsdag de 26 ste , was ik met moeder en mijn zusje alleen thuis. Ik leunde als zo vaak uit het geopende schuifraam naar de lucht te kijken. Drie, vier vliegtuigen met dubbele staarten (Lightnings) cirkelden boven Gennep. Een ongerust gevoel bekroop me. Zo deden ze dat boven de Maaskemp ook, als ze een boot gingen beschieten. Ineens dook een van de toestellen schuin naar beneden.
Ik vloog naar binnen en riep: “Vlug, de kelder in”! Wij hadden met de benedenbuurman -melkboer en caféhouder S.- de afspraak, dat bij alarm wij via een tussendeur bij hen de trap af in de bierkelder konden schuilen. Gejank van een optrekkend vliegtuig en een oorverdovende klap. Het hele huis schudde en trilde. Mijn zusje, die halverwege de trap was, buitelde van schrik naar beneden. Mijn moeder sleurde haar mee de kelder in. Een volgend motorgehuil met meteen daarop weer een daverende dreun. Ineengedoken zag ik de gewelfmuren ban de kelder bewegen. Nog drie, vier schokken, het leek een eeuwigheid te duren.

Kapelaan
Ineens was het stil. Versuft zaten we elkaar stom en roerloos aan te staren. Mijn zusje huilde zachtjes, tegen moeder aangekropen. Dan hoorden we iemand hollen in de gang en ging de kelderdeur open. “Alles goed hier?” Een toog vol stof, de kapelaan. “Gennep is gebombardeerd”. En weg was hij. Ik liep naar buiten en keek de Markt op. Jee, hotel De Kroon lag half in elkaar. Soldaten renden in en uit het steegje naast het hotel. Daarachter was hun veldkeuken. De militaire vrachtwagens op de Markt waren onbeschadigd. De protestantse kerk had een voltreffer gehad, het domineeshuis zwaar beschadigd.

Opnieuw
Ik liep de Zandstraat in waar een groepje mensen stond te kijken. Het huis naast dat van de Ortsgruppenführer K. had een voltreffer gekregen. De voorgevel was grotendeels wegeslagen. De zieke mevrouw H. was in bed gedood. Het bed hing half naar buiten. Bij de stadspomp lag nog een zilverachtige granaat, een blindganger.

Die namiddag volgde nog een raketaanval op de werkplaats van de MBS en de Papierfabriek. De werkplaats werd vernield, de monteur K. die niet op lunchpauze was gegaan, kwam om het leven. De fabriek brandde geheel uit. 's Avonds tegen tienen vielen er (per vergissing?) nog bommen bij de brandende fabriek, die vooral huizen in de Emmastraat raakten en daar slachroffers maakten.

Noot: Op de foto rechts zien we de heer Schaffers, directeur van de MBS de schade opnemen van de rampzalige luchtaanval van de geallieerden op de werkplaats van de MBS. Willem Keijsers, werd daarbij dodelijk getroffen. De foto is afkomstig van zijn zoon Fons, die verder vertelt: " Willem Keijsers, mijn vader, was een van de slachtoffers van die rampzalige 26e september 1944, toen geallieerde vliegtuigen aanvielen. We laten Fons verder aan het woord:"directeur Schaffers bekijkt hier de schade na een aanval van geallieerde typhoons op de mbs-werkplaats . Mijn vader was met een paar collega's niet met lunchpauze gegaan om nog gauw wat kostbare spullen in de smeerput te verbergen voordat de moffen ermee vandoor konden gaan. Deze rampzalige beslissing heeft hij helaas met de dood moeten bekopen. Hij was toen 37, mijn moeder bleef achter met 3 kinderen en was in verwachting van mijn zus die op een evacuatieadres in Leek (Groningen) is geboren (jan.1945)". Kunt u het zich voorstellen? 3 kinderen, in verwachting van de 4e, man en vader door een geallieerd bombardement kwijtraken en moeten begraven en dan 3 weken later ook nog Gennep (en het graf) moeten verlaten voor de evacuatie naar het verre Friesland, een zwangere moeder met 3 kleine kinderen en de 4e op komst "

Kelders
Vanaf deze dinsdag worden er overal matrassen naar de kelder gesleept en kunnen mensen bij buren of familie met een grotere kelder intrekken. Er ontstaat een ongekende saamhorigheid. Ik moet 's morgens vroeg brood halen omdat vader zich niet op straat durft te vertonen (graven!).
Er worden spoorbielzen op het spooremplacement gehaald om het dak van een grote gegraven schuilkelder in de tuin te verstevigen. Duits en Engels kanonvuur gaat nu heen en weer. Granaten komen fluitend aansuizen en slaan vernietigend in.

Willekeur
De Brabantse kant van de Maas is blijkbaar bevrijd. Want er komen regelmatig tanks aan de Maasoever. De Engelsen en Amerikanen vuren lukraak op Gennep. De granaten komen immers op willekeurige plaatsen neer en verwoesten burgerwoningen. Alleen de kerktoren en de moutfabriek blijken gerichte doelen voor de kanonniers over de Maas.

Frontstad
Geschut uit het Noorden en Westen, raketten uit de lucht. Ja, in deze laatste septemberweek 1944 is GENNEP EEN FRONTSTAD geworden, waar de bevolking als muizen de grond inkruipen. Overleven is een kunst geworden.

Maasstraat

Emmastraat

Direkt na de oorlog zien we vierdaagselopers op de Baileybrug die over de Niers gelegd was door de Britten, nadat de Duitsers die in februari 1945 hadden opgeblazen bij de aanval van de Britten

1933. 4daagse lopers steken met de veerpont de Maas over op weg naar Gennep. Veerbaas Theunissen(?)

Vierdaagse lopers op de Gennepse markt. We zien nog de tramrails en rechts de markiezen van het toenmalige hotel de Kroon

Normandië
Toen de geallieerde troepenlandingen in Normandië (6 juni 1944) hier bekend werden, wist men in Gennep dat de oorlog binnen afzienbare tijd ten einde zou zijn. Rusland trok in het oosten richting Berlijn, de geallieerden zouden haast maken in het westen. De optimist wist het zeker: Kerstmis 1944 vierden we weer als vrije Nederlanders. De oorlog aan den lijve voelen, daar dacht hier alleen een pessimist aan…

Voortuitgang
De Duitse Nachrichten spraken de volgende weken van heldhaftige gevechten en consolidaties. Maar de oplettende Gennepenaren wezen er elkaar op dat de strijd om grote steden zich steeds verder terug naar het oosten afspeelde. En men keek elkaar veelbetekenend aan. De ‘mof' verloor steeds meer terrein. En Duits gezinde Gennepenaren werden van week tot week nerveuzer.

De opmars in Frankrijk gaat echter niet vlot. De geallieerden hebben geen Franse zeehaven in bezit. En het zware materieel kan niet via het Normandische strand aangevoerd worden. Zo verstrijken er weken, stabiliseert men de stellingen en duurt het langer dan gepland eer de Frans-Belgische grens bereikt wordt. In Gennep heeft men in de gaten dat de ‘Tommie' het Duitse leger met Kerstmis niet op de knieën heeft.

Vliegtuigen
In augustus krijgt Gennep het gevoel dat de ‘echte' oorlog dichterbij komt. De mannen hebben de bladeren van de tabaksplanten -hun eigen teelt- in de bakoven van het fornuis gedroogd, gefermenteerd en tot tabak gesneden. Overdag gaan tientallen zilveren stipjes door de lucht in oostelijke richting. 's Nachts worden Gennepenaren wakker van het dof gedreun van de eskaders overvliegende bommenwerpers op weg naar hun doelen in nazi-Duitsland. Soms daar tussendoor het geblaf van afweergeschut, wanneer de priemende vingers van de zoeklichten een vliegtuig als hun prooi hebben gevangen.

Bruinhemden
De Duitse soldaten worden zenuwachtiger en brutaler. In het stadje verschijnen nieuwe figuren in bruine uniformhemden, de NSDAP'ers, die een waar schrikbewind uitvoeren. Ze dulden geen tegenspraak, zijn op zoek naar (jonge)mannen voor de Arbeitseinsatz in Duitsland en voeren zonder meer Gennepenaren gevangen weg. Er wordt een avondklok ingesteld: wie zonder vergunning tussen 20.00 en 4.00 uur buiten is wordt eingesperrt. De inwoners ondervinden nu wat een razzia is: de bruinhemden dringen als machtswellustelingen bits commanderend de huizen binnen op zoek naar mannen, die dwangarbeid moeten gaan verrichten.

Westwall
Aan het oostelijk en westelijk front lijdt de Wehrmacht zware verliezen die bij gebrek aan reservetroepen en materieel niet meer aan te vullen zijn. Primair staat nu voor de Duitse bezetter in opdracht van de Führer de verdedigingslinie Westwall . Deze frontlinie moet de geallieerde opmars tegenhouden. Met totale inzet van mannen en vrouwen moet die linie onneembaar worden. Alle valide Gennepse mannen -en later ook vrouwen- moeten zich bij Hotel Van Bergen verzamelen. Ze worden onder begeleiding van oorloginvalide Duitsers naar de Maasoever gebracht om daar loopgraven en schuttersputjes te maken.

burgemeester van Banning in het officiële Limburgse burgemeesters-tenue

Van Banning
Wanneer het getal ‘vrijwillige' spitters in Gennep duidelijk onder het geschatte aantal blijft, melden enkele Duitse officieren zich 11 september 1944 op het Gennepse stadhuis en eisen van burgemeester Van Banning de boeken van het Bevolkingsregister. Als Van Banning bedenktijd vraagt om dit eerst met de gemeenteraad te overleggen wordt hij wegens tegenwerking op staande voet gearresteerd en in een militaire auto afgevoerd naar Kessel, waar hij aan een tankgracht te werk wordt gesteld. Met een list weet de ondergrondse hem in Goch uit de gevangenis te bevrijden en hem bij Vierlingsbeek over de Maas te roeien in het Brabantse. Zijn vrouw en kinderen op de Heijenseweg hebben uit voorzorg Gennep dan al verlaten en zijn naar IJsselstein vertrokken.

de MaasBuurt Tram gaat de hoek om Markt-Niersstraat

MBS

De Maas Buurtspoorweg probeert met een nooddienstregeling de tram nog te laten rijden, al komt men zuidelijk van Gennep niet verder meer dan Wellerlooi. Drie keer per dag wordt het traject Nijmegen-Gennep gereden. Gennep-Wellerlooi eveneens drie keer. De haltetijden zijn bij benadering, want de machinist houdt het luchtruim in de gaten en rijdt als de lucht ‘schoon' is. Directeur Schaffers kan niet vermoeden dat binnen tien dagen de laatste tram gereden zal hebben.

In de lucht
In de week van de 10 de september is het veel drukker in de lucht dan anders. Er vallen bommen rond en in het Rijkswald. Jachtvliegtuigen schieten op alles wat militair aandoet. Op zondag 17 september is er om 6.00 uur een ‘stille Mis' voor de spitters aan de Westwall. Om 8.00 uur zie ik uit het raam van onze bovenwoning hoek Maasstraat-Markt alle mannen en vrouwen naar hun werkplek aan beide Maasoevers vetrekken. Ik maak de schuifraam open, hang naar buiten en kijk omhoog naar de lucht. Het wordt daar steeds drukker. Ik hoor in de verte bommen vallen en mitrailleurvuur. Er hangt een bijna voelbare spanning in de lucht. Ik laat het raam open staan, als moeder voor het ontbijt roept.

Uit de lucht
Na tienen loop ik terug naar het raam, want ik hoor een sterker wordend dof gedreun. Ik steun uit het raam en zie tientallen viermotorige vliegtuigen aankomen. Ze vliegen over, en even later begint een aanhoudende reeks ontploffingen richting Groesbeek en in het Rijkswald. De wordt het onwezenlijk stil. Ik loop de straat op. Ik tref Theo. We zijn het eens: deze bommen waren veel erger dan gisteren en eergisteren. Opnieuw geronk uit het westen. Een aanzwellend donderend geluid van een groep tweemotorige toestellen.
Zo laag heb ik ze nog nooit gezien. Van het lawaai trillen de ruiten in de sponningen en het hele huis trilt. We rennen de Markt op en zien Jeu schuin naar boven kijkend de Niersstraat in hollen. Wij sprinten hem achterna ook richting Niersbrug. Daar heb je vrij uitzicht. Er staan een paar mannen op het dak van de Genneper Molen en die wijzen naar het noorden. Wij zien daar ver in de lucht dat de vliegtuigen pamfletten uitgooien. “Nee”, roepen de mannen daarboven, “het zijn parachutisten!”

Gliders
“Nondeju”, roept Jeu, en hij wijst omhoog achter zich. Mijn mond valt open. Daar komen toestellen aangevlogen die een ander kleiner vliegtuig achter zich aan trekken. Een vliegtuig zonder motorgeluid, een zweefvliegtuig. (Het woord glider zullen we later leren.) Ongelooflijk, dat kan toch niet! Er komt een Duitse soldaat aanrennen, die over de brug stil staat, zijn geweer op zo'n glider richt en al vloekend het magazijn van het wapen leegschiet. Dit is echt anders dan het schieten op de kermis… Het donderend motorgeronk sterft langzaam weg, de luchtvloot is voorbij. Hier wordt het akelig stil. De mensen komen van het dak en zeggen dat ze de zwevers omlaag hebben zien afzakken. In de verte horen we een dof geluid van ontploffingen. In de Niersstraat staan mensen in groepjes druk met elkaar te praten. De Tommies zijn achter de Plasmolen geland. Ik loop naar huis. Ik krijg van mijn moeder op mijn kop. Het is al vier uur, ik ben het eten vergeten…

Op de foto links een luchtopname van gelande gliders tussen Plasmolen en Groesbeek. Daaronder een detail van die foto

gliders op de Langehorst

Fiets
Plotseling wordt het drukker op straat. Duitse soldaten komen Hotel De Kroon uitgerend, springen op de Markt in een auto en rijden vol gas de Zandstraat door. NSDAO'ers hollen luid schreeuwend tegen elkaar richting H.-Hartbeeld. Daar wordt bij ons op de deur gebonsd. Vader maakt open. Een Duitser met revolver in de hand staat in de deuropening. “ Fahrrad, schnell”, snauwt hij. En als vader wil tegenspreken richt hij het wapen op hem... Even later spurt hij op vaders fiets weg.

 

Moeder staat lijkbleek te huilen en mijn zusje schreit mee. “Hij had je kunnen doodschieten”. Stomgeslagen sta ik naar dit tafereel te kijken. Dit is de eerste keer in mijn veertien jaar dat ik mijn moeder zie huilen. Het Duitse leger slaat in paniek op de vlucht…

de raad en het college in betere dagen in mei 2018