engelse tank die tot staan is gebracht in de Plasmolen

TBC-sanatorium Mariaoord met op de achtergrond de Martinuskerk

Granaten
Die middag is de oorlog echt in Gennep zelf. De eerste granaten vallen uit de lucht en ontploffen bij het sanatorium ‘Maria Oord' in de Doelen. Drie pleegzusters raken gewond door rondvliegende scherven. Schieten tanks van de Brabantse Maaskant op de uitkijkpost in de naast liggende Martinustoren? Lichte paniek onder de tbc-patiënten in de lighallen. Waar blijven de patiënten als dit vaker gebeurt? De Duitse militairen plaatsen een kanonstelling bij het sanatorium, want de Engelsen zullen de patiënten wel ontzien. De directie dient een protest in bij de Ortskommandant. Die zegt: Het is oorlog.

Vluchtelingen
Vrijdag komt er een kleine karavaan vluchtelingen met een witte vlag voorop vanaf de Drie Kronen over de Niersbrug Gennep binnen. In de stoet Tietske Daan-Stiemens met haar jongste kind aan haar hand. De dochter van dokter Stiemens woont in de molen op de heuvel langs de Rijksweg in Plasmolen. Tijdens de hevige gevechten rond de molen zijn ze naar een boerderij op de St.-Jansberg gevlucht. Daar hebben ze enkele dagen in de schuilkelder gezeten. Toen werden ze er door de Duitsers uitgejaagd, omdat die er gewonden in wilden herbergen. Ze zijn door de frontlinie met andere vluchtelingen richting Gennep gelopen en daar nu heelhuids aangekomen. Ze worden her en der ondergebracht. De hoogzwangere Tietske en kinderen vinden liefdevol onderdak bij haar ouders.

Comsternatie
Er lopen en rijden weer volop Duitse militairen door Gennep. En…het graven begint weer! Soldaten dringen huizen binnen, halen er mannen naar buiten die moeten gaan werken aan de Westwall. Zondag 24 september is er na de Hoogmis bij het naar buiten gaan grote consternatie onder de kerkgangers. Bij de kerkdeur staan S.A. soldaten, die mannen uit de kerkgangers plukken om te gaan spitten. Er verschuilen zich mannen in de biechtstoelen om te wachten tot de kust veilig is. De kapelaan heeft ze later via de sacristie naar buiten geloodst.

mannen van Kampfgruppe Hermann op de Nijmeegseweg. Kampfgruppe Hermann is op zondag 17 september in allerijl vanuit Keulen met de trein naar Gennep en dan te voet verder gestuurd

september 1944. Riek Roosenboom en Hein Achterberg in/bij een schuilkelder langs de Heijenseweg

Schuilkelder
Die laatste zondag van september worden er overal in Gennep plannen gesmeed om de huiskelders die ervoor geschikt zijn, gereed te maken als slaapplaats voor de nacht en eventueel te schuilen overdag. En ook op andere plekken worden schuilkelders gemaakt. Er zijn weer granaten gevallen in Gennep. En het is langzamerhand duidelijk aan het worden: de Tommie komt niet. Hij zit over de Maas en in Groesbeek, Mook en Plasmolen. Gennep en de rest van het kopje van Limburg zijn de klos. De frontlinie lijkt bevroren. Van Market Garden heeft bijna iedereen in Gennep nooit gehoord. Pas jaren later zal ik te weten komen waarom het front hier nu stil ligt, terwijl de geallieerden een paar dagen geleden zo hadden kunnen doortrekken. En Arnhem lag oneindig ver weg van Gennep. Onze dagelijkse taal wordt uitgebreid met een nieuw woord: schuilkelder.

Direkt na de oorlog zien we vierdaagselopers op de Baileybrug die over de Niers gelegd was door de Britten, nadat de Duitsers die in februari 1945 hadden opgeblazen bij de aanval van de Britten

1933. 4daagse lopers steken met de veerpont de Maas over op weg naar Gennep. Veerbaas Theunissen(?)

Vierdaagse lopers op de Gennepse markt. We zien nog de tramrails en rechts de markiezen van het toenmalige hotel de Kroon

Normandië
Toen de geallieerde troepenlandingen in Normandië (6 juni 1944) hier bekend werden, wist men in Gennep dat de oorlog binnen afzienbare tijd ten einde zou zijn. Rusland trok in het oosten richting Berlijn, de geallieerden zouden haast maken in het westen. De optimist wist het zeker: Kerstmis 1944 vierden we weer als vrije Nederlanders. De oorlog aan den lijve voelen, daar dacht hier alleen een pessimist aan…

Voortuitgang
De Duitse Nachrichten spraken de volgende weken van heldhaftige gevechten en consolidaties. Maar de oplettende Gennepenaren wezen er elkaar op dat de strijd om grote steden zich steeds verder terug naar het oosten afspeelde. En men keek elkaar veelbetekenend aan. De ‘mof' verloor steeds meer terrein. En Duits gezinde Gennepenaren werden van week tot week nerveuzer.

De opmars in Frankrijk gaat echter niet vlot. De geallieerden hebben geen Franse zeehaven in bezit. En het zware materieel kan niet via het Normandische strand aangevoerd worden. Zo verstrijken er weken, stabiliseert men de stellingen en duurt het langer dan gepland eer de Frans-Belgische grens bereikt wordt. In Gennep heeft men in de gaten dat de ‘Tommie' het Duitse leger met Kerstmis niet op de knieën heeft.

Vliegtuigen
In augustus krijgt Gennep het gevoel dat de ‘echte' oorlog dichterbij komt. De mannen hebben de bladeren van de tabaksplanten -hun eigen teelt- in de bakoven van het fornuis gedroogd, gefermenteerd en tot tabak gesneden. Overdag gaan tientallen zilveren stipjes door de lucht in oostelijke richting. 's Nachts worden Gennepenaren wakker van het dof gedreun van de eskaders overvliegende bommenwerpers op weg naar hun doelen in nazi-Duitsland. Soms daar tussendoor het geblaf van afweergeschut, wanneer de priemende vingers van de zoeklichten een vliegtuig als hun prooi hebben gevangen.

Bruinhemden
De Duitse soldaten worden zenuwachtiger en brutaler. In het stadje verschijnen nieuwe figuren in bruine uniformhemden, de NSDAP'ers, die een waar schrikbewind uitvoeren. Ze dulden geen tegenspraak, zijn op zoek naar (jonge)mannen voor de Arbeitseinsatz in Duitsland en voeren zonder meer Gennepenaren gevangen weg. Er wordt een avondklok ingesteld: wie zonder vergunning tussen 20.00 en 4.00 uur buiten is wordt eingesperrt. De inwoners ondervinden nu wat een razzia is: de bruinhemden dringen als machtswellustelingen bits commanderend de huizen binnen op zoek naar mannen, die dwangarbeid moeten gaan verrichten.

Westwall
Aan het oostelijk en westelijk front lijdt de Wehrmacht zware verliezen die bij gebrek aan reservetroepen en materieel niet meer aan te vullen zijn. Primair staat nu voor de Duitse bezetter in opdracht van de Führer de verdedigingslinie Westwall . Deze frontlinie moet de geallieerde opmars tegenhouden. Met totale inzet van mannen en vrouwen moet die linie onneembaar worden. Alle valide Gennepse mannen -en later ook vrouwen- moeten zich bij Hotel Van Bergen verzamelen. Ze worden onder begeleiding van oorloginvalide Duitsers naar de Maasoever gebracht om daar loopgraven en schuttersputjes te maken.

burgemeester van Banning in het officiële Limburgse burgemeesters-tenue

Van Banning
Wanneer het getal ‘vrijwillige' spitters in Gennep duidelijk onder het geschatte aantal blijft, melden enkele Duitse officieren zich 11 september 1944 op het Gennepse stadhuis en eisen van burgemeester Van Banning de boeken van het Bevolkingsregister. Als Van Banning bedenktijd vraagt om dit eerst met de gemeenteraad te overleggen wordt hij wegens tegenwerking op staande voet gearresteerd en in een militaire auto afgevoerd naar Kessel, waar hij aan een tankgracht te werk wordt gesteld. Met een list weet de ondergrondse hem in Goch uit de gevangenis te bevrijden en hem bij Vierlingsbeek over de Maas te roeien in het Brabantse. Zijn vrouw en kinderen op de Heijenseweg hebben uit voorzorg Gennep dan al verlaten en zijn naar IJsselstein vertrokken.

de MaasBuurt Tram gaat de hoek om Markt-Niersstraat

MBS

De Maas Buurtspoorweg probeert met een nooddienstregeling de tram nog te laten rijden, al komt men zuidelijk van Gennep niet verder meer dan Wellerlooi. Drie keer per dag wordt het traject Nijmegen-Gennep gereden. Gennep-Wellerlooi eveneens drie keer. De haltetijden zijn bij benadering, want de machinist houdt het luchtruim in de gaten en rijdt als de lucht ‘schoon' is. Directeur Schaffers kan niet vermoeden dat binnen tien dagen de laatste tram gereden zal hebben.

In de lucht
In de week van de 10 de september is het veel drukker in de lucht dan anders. Er vallen bommen rond en in het Rijkswald. Jachtvliegtuigen schieten op alles wat militair aandoet. Op zondag 17 september is er om 6.00 uur een ‘stille Mis' voor de spitters aan de Westwall. Om 8.00 uur zie ik uit het raam van onze bovenwoning hoek Maasstraat-Markt alle mannen en vrouwen naar hun werkplek aan beide Maasoevers vetrekken. Ik maak de schuifraam open, hang naar buiten en kijk omhoog naar de lucht. Het wordt daar steeds drukker. Ik hoor in de verte bommen vallen en mitrailleurvuur. Er hangt een bijna voelbare spanning in de lucht. Ik laat het raam open staan, als moeder voor het ontbijt roept.

Uit de lucht
Na tienen loop ik terug naar het raam, want ik hoor een sterker wordend dof gedreun. Ik steun uit het raam en zie tientallen viermotorige vliegtuigen aankomen. Ze vliegen over, en even later begint een aanhoudende reeks ontploffingen richting Groesbeek en in het Rijkswald. De wordt het onwezenlijk stil. Ik loop de straat op. Ik tref Theo. We zijn het eens: deze bommen waren veel erger dan gisteren en eergisteren. Opnieuw geronk uit het westen. Een aanzwellend donderend geluid van een groep tweemotorige toestellen.
Zo laag heb ik ze nog nooit gezien. Van het lawaai trillen de ruiten in de sponningen en het hele huis trilt. We rennen de Markt op en zien Jeu schuin naar boven kijkend de Niersstraat in hollen. Wij sprinten hem achterna ook richting Niersbrug. Daar heb je vrij uitzicht. Er staan een paar mannen op het dak van de Genneper Molen en die wijzen naar het noorden. Wij zien daar ver in de lucht dat de vliegtuigen pamfletten uitgooien. “Nee”, roepen de mannen daarboven, “het zijn parachutisten!”

Gliders
“Nondeju”, roept Jeu, en hij wijst omhoog achter zich. Mijn mond valt open. Daar komen toestellen aangevlogen die een ander kleiner vliegtuig achter zich aan trekken. Een vliegtuig zonder motorgeluid, een zweefvliegtuig. (Het woord glider zullen we later leren.) Ongelooflijk, dat kan toch niet! Er komt een Duitse soldaat aanrennen, die over de brug stil staat, zijn geweer op zo'n glider richt en al vloekend het magazijn van het wapen leegschiet. Dit is echt anders dan het schieten op de kermis… Het donderend motorgeronk sterft langzaam weg, de luchtvloot is voorbij. Hier wordt het akelig stil. De mensen komen van het dak en zeggen dat ze de zwevers omlaag hebben zien afzakken. In de verte horen we een dof geluid van ontploffingen. In de Niersstraat staan mensen in groepjes druk met elkaar te praten. De Tommies zijn achter de Plasmolen geland. Ik loop naar huis. Ik krijg van mijn moeder op mijn kop. Het is al vier uur, ik ben het eten vergeten…

Op de foto links een luchtopname van gelande gliders tussen Plasmolen en Groesbeek. Daaronder een detail van die foto

gliders op de Langehorst

Fiets
Plotseling wordt het drukker op straat. Duitse soldaten komen Hotel De Kroon uitgerend, springen op de Markt in een auto en rijden vol gas de Zandstraat door. NSDAO'ers hollen luid schreeuwend tegen elkaar richting H.-Hartbeeld. Daar wordt bij ons op de deur gebonsd. Vader maakt open. Een Duitser met revolver in de hand staat in de deuropening. “ Fahrrad, schnell”, snauwt hij. En als vader wil tegenspreken richt hij het wapen op hem... Even later spurt hij op vaders fiets weg.

 

Moeder staat lijkbleek te huilen en mijn zusje schreit mee. “Hij had je kunnen doodschieten”. Stomgeslagen sta ik naar dit tafereel te kijken. Dit is de eerste keer in mijn veertien jaar dat ik mijn moeder zie huilen. Het Duitse leger slaat in paniek op de vlucht…

de raad en het college in betere dagen in mei 2018