Scheve toren van Gennep

GENNEP (APA) - De vergelijking met de toren van Pisa is wat overdreven, maar de spits van de Gennepse Martinustoren stond toch behoorlijk uit het lood. De tand des tijds heeft zodanig aan de toren geknaagd dat zelfs het afwaaien van de spits niet voor onmogelijk werd gehouden. Vooruitlopend op de restauratie van het rijksmonument is de toren nu voorzien van een inwendige staalconstructie die de spits stabiliseert én rechtzet.

Centimeter voor centimeter heeft aannemer Van Dinther dinsdag de spits, die ruim een halve meter uit het lood stond, met vijzels weer recht op de toren gezet. De Martinustoren, gebouwd in 1868, is eigendom van de gemeente Gennep. Er wordt gewerkt aan een plan voor de volledige restauratie van het monument, maar de gevaarlijke situatie van de torenspits vereiste een noodplan. ,,We hebben overwogen om de spits van de toren af te halen'', zegt Jan Teunissen, projectleider van Bouwtechnisch Adviesbureau Croes uit Nijmegen. ,,Maar de hijsconstructie en het stabiel plaatsen van de spits op de grond bleken toch duurder dan het stabiliseren en rechtzetten, de optie die nu is uitgevoerd.''

Het is niet de eerste keer dat de Martinustoren onder handen wordt genomen. Begin jaren zeventig van de vorige eeuw is op de twee bovenste houten bordessen in de toren zelf een betonnen laag gestort om de vloeren te stabiliseren. Daarnaast is de leien dakbedekking op de houten torenspits vervangen door bitumen shingles. De opknapbeurt heeft echter meer kwaad dan goed gedaan aan het bouwwerk. Beton en bitumen verhinderden een goede ventilatie. ,,Zo kon er rotting ontstaan aan het houten dakbeschot, de houten vloeren onder het beton en de verankering van de acht houten spitsstijlen'', aldus Teunissen. ,,Bovendien is door het vervangen van leien door bitumen de spits lichter en daarmee minder stabiel geworden.''

De storm die afgelopen najaar over Nederland raasde, blies aan de zuidzijde van de Martinustoren het hele dakbeschot van de onderste knik af. Het noodplan was al in voorbereiding, maar de schade benadrukte nog eens dat er nodig iets aan de toren moest worden gedaan. ,,Halverwege de jaren tachtig is er wel een noodconstructie aangebracht om het verzakken van twee spitsstijlen te beletten'', laat Teunissen zien. Met behulp van T-stalen zijn de houten stijlen verbonden met een stalen dwarsbalk die op de gemetselde muren van de toren is gelegd. ,,Dat is op zich wel goed gebeurd, maar er is verder niets aan de stabiliteit gedaan.''

De inwendige staalconstructie heeft daar nu verandering in gebracht. In de toren zelf is op drie niveaus horizontaal een stalen frame geplaatst. Het onderste verankeringsframe is met vier verticale ankerstangen verbonden met het bovenste frame dat de acht spitsstijlen omklemt. De vier vijzelpunten onder dit frame rusten op het middelste frame, de stabilisatievloer. ,,De constructie is zo in de toren geplaatst dat het bouwwerk zo min mogelijk is aangetast'', zegt Teunissen. ,,Dat betekent gebruik maken van bestaande gaten in het metselwerk. Zo ligt de stabilisatievloer op de vensterbanken van de galmgaten.''

Bij het stabiliseren en rechtzetten van de spits is ook rekening gehouden met de toekomstige restauratie. Er is gekozen voor een wat hoger vijzelniveau dat 75 centimeter boven de voet van de spitsstijlen vrijgeeft, zodat het mogelijk is de stijlen te vernieuwen of aan te schieten. De hele noodvoorziening, waarvoor Gennep 80.000 euro uit de gemeentelijke reserves beschikbaar heeft gesteld, kan een paar jaar mee en wacht geduldig op de restauratiewerkzaamheden.

Het vijzelen van de torenspits heeft geleid tot 10 centimeter ondervulling op het laagste vijzelpunt. Daarmee is de top van de spits bijna 60 centimeter terug in het lood geplaatst. Toch staat de spits niet helemaal in het lood. Metingen met theodolieten brachten aan het licht dat de toren zelf ook 4 centimeter scheef stond. In overleg met architect Dick Pouderoyen, die samen met bureau Croes ook het restauratieplan maakt, is besloten de spits recht op de toren te plaatsen.

Bovenin de torenspits blijkt hoe weer, wind en vogels hebben huisgehouden. Afgebrokkelde dakbedekking, aangevreten en weggerot hout en roestige verankeringen roepen om versterking. Nog even was de vraag of de spitsstijlen geen verborgen verankeringen zouden bevatten, maar deze vrees bleek tijdens het vijzelen ongegrond. ,,Zo rot als een mispel'', omschrijft Teunissen de oude verankeringen die gemakkelijk loslieten. De staalconstructie houdt de toren voorlopig in een hoognodige ijzeren greep.

(gepubliceerd in Cobouw)